چطور کم خونی را درمان کنیم؟ (2 نکته مهم)

“`html
بهترین درمان کم خونی چیست؟
مقدمه ای در مورد کم خونی
درمان کم خونی: برای درمان کم خونی می توان از مکمل های آهن مانند سولفات فروی استفاده کرد. این مکمل ها به صورت قرص، کپسول یا مایع موجود هستند و باید برای چندین ماه مصرف شوند. بهترین زمان برای مصرف آنها قبل از غذا است تا جذب بهتری داشته باشند، اما ممکن است باعث ناراحتی معده شوند.
کم خونی یعنی تعداد یا اندازه گلبولهای قرمز خون یا مقدار هموگلوبین در خون کم شده باشد. این مشکل باعث میشود که اکسیژن و دیاکسید کربن به درستی بین خون و سلولها منتقل نشود. کم خونی فقط به معنای کمبود آهن نیست و عوامل مختلفی وجود دارد که میتوانند آن را ایجاد کنند، مثل مشکلات روده، بارداری، خونریزی و غیره. در این مطلب از مجله اینترنتی رضیم بیشتر درباره کم خونی، علائم آن و راههای تشخیص و درمان صحبت میکنیم.
کم خونی چیست؟ چه افرادی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟
زمانی که بدن به اندازه کافی آهن دریافت نکند، گلبولهای قرمز خون نمیتوانند به خوبی اکسیژن حمل کنند و در نتیجه کم خونی به وجود میآید. از هر 10 دختر و زن، یک نفر به کم خونی مبتلاست. این مشکل همچنین میتواند در کودکان و مردان نیز اتفاق بیفتد و به بیماریهای مختلف مرتبط باشد.
آنمی یا کم خونی زمانی اتفاق میافتد که میزان هموگلوبین در خون از حد طبیعی کمتر باشد. هموگلوبین پروتئینی است که وظیفه حمل اکسیژن به بافتهای بدن را دارد. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، حدود ۲۵ درصد از مردم دنیا از کم خونی رنج میبرند و نیمی از این افراد به دلیل کمبود آهن دچار این مشکل هستند. معمولا خانمها به دلیل خونریزی ماهانه، کودکان در حال رشد و خانمهای باردار بیشتر در معرض کم خونی هستند.
بسیاری از عوامل میتوانند باعث بروز کم خونی شوند. برخی از این عوامل شامل تولید ناکافی هموگلوبین در مغز استخوان یا از دست دادن هموگلوبین به دلایل خونریزی هستند.
به علاوه، در بعضی موارد هموگلوبین درون بدن تجزیه میشود که میتواند به دلیل مشکل در طحال باشد.
انواع کم خونی کدام است؟
کم خونی را میتوان به سه دسته تقسیم کرد که این تقسیمبندی بر اساس MCV (حجم گلبولهای قرمز خون) انجام میشود:
اگر MCV کمتر از 80 باشد، به آن کم خونی میکروسیتیک میگویند.
اگر MCV در محدوده نرمال (بین 80 تا 100) باشد، به آن کم خونی نورموسیتیک میگویند.
اگر MCV بیشتر از 100 باشد، کم خونی ماکروسیتیک نامیده میشود.
کم خونی چه نشانههایی دارد؟
بسیاری از افرادی که دچار کم خونی خفیف هستند معمولاً متوجه آن نمیشوند. شدت و میزان علائم بستگی به شدت و نوع کم خونی و سرعت بروز آن دارد. اگر کم خونی به آرامی پیشرفت کند، فرد به تدریج با علائم آن آشنا شده و دیرتر متوجه مشکل میشود و همچنین دیرتر به پزشک مراجعه میکند. به طور کلی، کم خونی معمولاً با علائمی مانند خستگی، رنگپریدگی، تنگی نفس و… خود را نشان میدهد.
“`
کمخونی ممکن است باعث بروز علائم مختلفی مثل ضعف، خستگی، تند شدن ضربان قلب، مشکل در تنفس، رنگپریدگی، سردرد، سرگیجه و افت فشار خون شود. همچنین در بعضی انواع کمخونی ممکن است علائمی مانند درد در شکم، کمر یا سینه، اختلالات بینایی، زردی و ورم اعضای بدن نیز مشاهده شود. باید توجه داشت که کمخونی در سالمندان میتواند خطر مرگ بر اثر بیماری، سکته قلبی یا سکته مغزی را افزایش دهد.
تشخیص کمخونی
برای تشخیص کمخونی، پزشکان معمولاً آزمایش CBC (شمارش کامل خون) انجام میدهند. این آزمایش شامل اندازهگیری 6 مورد است که عبارتند از:
شمارش گلبولهای قرمز خون (RBC)، هماتوکریت، هموگلوبین، شمارش گلبولهای سفید خون (WBC)، شمارش افتراقی خون و شمارش پلاکتها. همچنین عموماً حجم متوسط گلبولهای قرمز (MCV) نیز در این آزمایش گزارش میشود.
کمخونی ناشی از فقر آهن
فقر آهن یکی از رایجترین مشکلات تغذیهای در کشورهای در حال توسعه است و علت اصلی کمخونی تغذیهای در کودکان و زنان در سن باروری است. این نوع کمخونی با تولید گلبولهای قرمز کوچک و کاهش هموگلوبین مشخص میشود. این وضعیت منجر به اتلاف منابع بهداشتی، کاهش کارایی و افزایش میزان مرگ و میر در مادران و کودکان میشود و همچنین ظرفیت جسمی و روانی بخش بزرگی از جامعه را کاهش میدهد.
میزان نیاز بدن به آهن
میزان نیاز به آهن بستگی به سن، جنس و وضعیت فیزیکی افراد دارد. به عنوان مثال، زنان باردار به دلیل افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و دیگر بافتها به آهن بیشتری نیاز دارند. بنابراین، آنها بیشتر در معرض خطر کمخونی قرار میگیرند. در شیرخواران، در صورتی که مادر سالم باشد، مقدار آهن موجود در شیر مادر برای 4 تا 6 ماه اول زندگی کافی است. اما نوزادانی که با وزن کم به دنیا میآیند، ممکن است ذخایر آهن کمتری داشته باشند و از 3 ماهگی باید آهن اضافی به صورت قطره خوراکی دریافت کنند. همچنین، بستن زودهنگام بند ناف نیز میتواند به این دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم میکند، خطر فقر آهن را افزایش دهد.
دلایل فقر آهن چیست؟
دلایل متعددی برای کمبود آهن وجود دارد که شامل موارد زیر میشود:
- دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی که آهن کمی دارد، مانند برخی از رژیمهای گیاهخواری.
- جذب ناکافی آهن به دلیل اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی.
- داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین.
- افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.
- خونریزی زیاد در زمان عادت ماهانه یا به خاطر جراحات یا همورویید (بواسیر) یا بیماریهای خطرناک و انگلها. معمولاً در مردان بزرگسال، کمبود آهن به خاطر از دست دادن خون است.
“`html
اثر پروتئینها بر کم خونی چیست؟
جذب آهن از پروتئینهای گیاهی مثل سبزیها و میوهها (آهن غیرهم) معمولاً کمتر است. اما باید بدانید که ویتامین C میتواند جذب آهن در این منابع را افزایش دهد. اگر چای را همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن بنوشیم، جذب آهن را کاهش میدهد.
جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخممرغ، سبزیهای دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوباتی مثل عدس و لوبیا و همچنین میوههای خشک (مثل برگه زردآلو) و دانههای روغنی از بهترین منابع آهن هستند.
اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C که در میوههایی مانند آلو، خربزه، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند میتوانند به جذب آهن کمک کنند.
اسیدهای مالیک و تارتاریک که در هویج، سیبزمینی، چغندر، کدو تنبل، گوجهفرنگی، کلم پیچ و شلغم وجود دارند نیز جذب آهن را بهبود میبخشند. همچنین محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته قرار میگیرند و به جذب آهن کمک میکنند.
مهمترین علائم و نشانههای ابتلا به کم خونی عبارتند از:
خستگی و احساس ناتوانی، بیحالی، ریزش مو، بیقراری، تنگی نفس، تمرکز ضعیف، تپش قلب، حساسیت به سرما، درد قفسه سینه، وزوز گوش، سردرد، تغییر در حس چشایی، خشکی زبان، مشکل در بلع غذا، سندرم پای بیقرار، ناخنهای خشک و شکافدار یا قاشقی.
سایر علائم مهم نیز شامل:
میل به خوردن چیزهای غیرخوراکی مثل خاک، کاغذ، موم و سبزه، میتواند نشانهای از کمبود آهن باشد. البته این علائم ممکن است در افرادی که کمخونی ندارند نیز دیده شود.
قبل از هر چیز باید بررسی کنید که آیا شما کمخونی دارید یا خیر و سپس در صورت نیاز تحت نظر پزشک از مکملها استفاده کنید.
برای درمان کمخونی از چند روش استفاده میشود:
بهترین و کمخطرترین راه، استفاده از مکملهای غذایی است.
درمان با نمکهای ساده آهن مثل سولفات فروی خوراکی بسیار مؤثر است و به شکل قرص، کپسول یا مایع در دسترس است و باید مصرف آنها برای مدتی طولانی ادامه یابد.
اگر این قرصها با معده خالی مصرف شوند، جذب بهتری خواهند داشت، اما ممکن است باعث تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی شوند.
عوارض
“`
مشکلهای گوارشی ناشی از مصرف آهن، مانند تهوع، دلپیچه، سوزش معده، اسهال یا یبوست را میتوان با رعایت چند نکته به حداقل رساند. اولین قدم این است که آهن را به صورت تدریجی و همچنین با دوز کم شروع کنید تا به میزان مورد نیاز بدن برسید. بهتر است قرصهای آهن را در انتهای شب قبل از خواب مصرف کنید تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامین C به جذب بهتر آهن کمک میکند. به همین دلیل معمولاً توصیه میشود که ویتامین C را همراه با آهن مصرف کنید. همچنین لازم است به مقدار آهن قابل جذب در غذاهایی که میخورید دقت کنید، چون جذب آهن به نوع آهن موجود در غذا بستگی دارد.
آهن موجود در پروتئینهای حیوانی مثل گوشت قرمز، ماهی و پرندگان به راحتی جذب میشود. ولی آهن موجود در پروتئینهای گیاهی مانند سبزیها و میوهها جذب کمتری دارد.
علاوه بر این، ویتامین C جذب آهن موجود در سبزیها و میوهها (که آهن غیرهم نامیده میشود) را هم افزایش میدهد. اگر چای را بلافاصله بعد از غذا بنوشید، میتواند جذب آهن را تا ۵ درصد کاهش دهد.
علاوه بر این، مصرف قهوه، تخممرغ، شیر و محصولات لبنی، نان گندم و حبوبات میتواند به دلیل تشکیل ترکیبات نامحلول، جذب آهن را کم کند. بنابراین، حتماً آهن را حداقل یک ساعت قبل یا دوساعت بعد از مصرف این مواد غذایی میل کنید.
منابع غذایی آهندار
منابع غذایی غنی از آهن شامل جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخممرغ، سبزیهای برگ دار مانند جعفری و اسفناج، حبوبات مثل عدس و لوبیا و همچنین میوههای خشک بخصوص زردآلو و تخمه گل آفتابگردان میباشند.
عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها
بعضی از میوهها و سبزیها مثل آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، آب پرتقال، لیمو و آناناس به جذب بهتر آهن کمک میکنند. همچنین، اسید مالیك و اسید تارتاریك که در برخی سبزیها مثل هویج و کدو وجود دارند، جذب آهن را هم افزایش میدهند. محصولات تخمیری مانند سس سویا نیز در دسته این عوامل قرار میگیرند.
نکته: بدن مردان حدود ۴ گرم و بدن زنان حدود ۳ گرم آهن دارد (برای هر کیلوگرم وزن ۳۶ تا ۶۰ میلیگرم آهن). حدود دو سوم این آهن در هموگلوبین و میوگلوبین موجود است و مابقی در کبد، مغز استخوان و طحال ذخیره میشود.
نکته: بدن آهن را دوباره استفاده میکند. زمانی که گلبولهای قرمز به پایان عمر خود میرسند، آهن آنها دوباره به مغز استخوان برمیگردد تا در تولید گلبولهای قرمز جدید مورد استفاده قرار گیرد.
نکته: عمر متوسط گلبولهای قرمز تقریباً ۱۲۰ روز است.
توصیههای زیر را در نظر داشته باشید :
- از غذاهایی که سرشار از آهن هستند، استفاده کنید.
- در هر وعده غذایی از منابع غذایی حاوی ویتامین، مانند پرتقال، گریپفروت و فلفل وزیاد دیگر برای جذب بهتر آهن استفاده کنید.
- گوشت قرمز، ماهی یا مرغ را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- از مصرف چای و قهوه بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.
- مشکلات گوارشی و یبوست را برطرف کنید.
- عادات غذایی نادرست را اصلاح کنید (مثلاً پرهیز از مصرف مواد غیرخوراکی مانند خاک و یخ).
- برای پیشگیری یا بهبود کمخونی با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
- از نانهایی که از خمیر ورآمده تهیه شدهاند استفاده کنید.
- استفاده از …
“`html
- استفاده از خشکبارهایی مانند توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی برای آهن هستند.
- غلات و حبوبات جوانهزده استفاده کنید.
- سبزیجاتی که مصرف میکنید را بشویید و ضدعفونی کنید.
- قبل از تهیه یا مصرف غذا و بعد از هر بار اجابت مزاج، دستهای خود را کامل با آب و صابون بشویید.
- زنان باردار باید از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه بعد از زایمان، روزانه یک قرص آهن مصرف کنند.
- کودکان باید از زمان شروع تغذیه تکمیلی تا دو سالگی قطره آهن مصرف کنند.
کمخونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
این نوع کمخونی معمولاً به خاطر کمبود فولات یا ویتامین B-12 ایجاد میشود. این ویتامینها به نگهداری خون و سیستم عصبی کمک میکنند. در این نوع کمخونی، بدن گلبولهای قرمز خونی تولید میکند که نمیتوانند به خوبی اکسیژن را منتقل کنند.
قرصهای مکمل حاوی فولات میتوانند برای درمان این نوع کمخونی مؤثر باشند. فولات همچنین از طریق مصرف دانهها، بنشنها، مرکبات، آبمیوهها، سبوس گندم و غلات، سبزیجات برگپهن و سبز تیره، گوشت پرندگان، صدف و کبد نیز به بدن میرسد.
گاهی اوقات ممکن است پزشک نتواند تشخیص دهد که علت این کمخونی کمبود ویتامین B-12 است، که معمولاً در افرادی که کمخونی شدید دارند، به ویژه در مواردی که بیماری خودایمنی وجود دارد، اتفاق میافتد.
عدم دریافت ویتامین B-12 کافی میتواند منجر به بیحسی و کرخی در دستها و پاها، مشکلات حرکتی، از دست رفتن حافظه و مشکلات بینایی شود. درمان این نوع کمخونی بستگی به علت آن دارد، اما مصرف ویتامین B-12 اهمیت بسیار دارد.
بیماریهای نهفته
بعضی از بیماریها میتوانند بر توانایی بدن در تولید گلبولهای قرمز تأثیر بگذارند. برای مثال، افرادی که دچار بیماریهای کلیوی هستند، به ویژه آنهایی که دیالیز میشوند، در معرض کمخونی قرار دارند. کلیههای این بیماران قادر نیستند هورمونهای کافی برای تولید گلبولهای خونی ترشح کنند و همچنین در هنگام دیالیز آهن از دست میدهند.
بیماریهای خونی ارثی
اگر در خانواده سابقه بیماریهای خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر بیشتر میشود. یکی از این بیماریهای ارثی، کمخونی گلبولهای داسی شکل است. به جای اینکه بدن گلبولهای قرمز طبیعی تولید کند که به راحتی در عروق خونی حرکت کنند، گلبولهای داسی شکل تولید میشوند که حرکت آنها دشوار است و لبههای خمیده دارند.
این گلبولها نمیتوانند به راحتی در عروق خونی نازک حرکت کنند و در نتیجه جریان خون به بافتها و اندامها را مسدود میکنند.
بدن این گلبولهای داسی شکل را نابود میکند، اما نمیتواند به سرعت گلبولهای سالم جدید تولید کند که همین امر باعث ایجاد کمخونی میشود. نوع دیگری از کمخونی ارثی، تالاسمی نام دارد. تالاسمی زمانی بروز میکند که بدن ژنهای خاصی را از دست میدهد یا ژنهای غیرطبیعی از والدین به کودک منتقل میشود که بر نحوه تولید هموگلوبین تأثیر میگذارد.
کمخونی آپلاستیک
این نوع کمخونی نادر است و زمانی ایجاد میشود که بدن گلبولهای قرمز به اندازه کافی تولید نمیکند.
“““html
نمیکند. از آنجا که این موضوع بر گلبولهای سفید نیز تأثیر دارد، خطر بروز عفونتها و خونریزیهای غیرقابل توقف افزایش مییابد. این وضعیت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از:
الف – روشهای درمانی سرطانها (پرتو درمانی و شیمی درمانی)
ب – قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر (مانند موادی که در برخی حشرهکشها، رنگها و پاککنندهها و شویندههای خانگی به کار میروند)
پ – برخی داروها (مانند داروهای درمان روماتیسم مفصلی)
ت – بیماریهای خود ایمنی (مانند لوپوس)
ث – عفونتهای ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر میگذارند.
نوع درمان بستگی به شدت کمخونی دارد. این بیماری را میتوان با تعویض خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کمخونی برای پیشرفت به زمان نیاز دارد. در ابتدا شاید هیچ علامتی وجود نداشته باشد یا علائم خفیف باشند، اما با پیشرفت بیماری میتوان نشانههایی مانند خستگی، ضعف، ناتوانی در انجام کارها و تحصیل، کاهش دمای بدن، رنگ پریدگی پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی نفس، درد قفسه سینه، سرگیجه، تحریکپذیری، کرخی و سرما در دستها و پاها و سردرد را مشاهده کرد. تشخیص این بیماری از طریق آزمایش خون ممکن است.
در صورتی که نتیجه آزمایش مثبت باشد و فرد به کمخونی مبتلا باشد، انجام آزمایشهای بیشتری برای تشخیص نوع آن ضروری است. انتخاب روش درمان کمخونی بستگی به علت آن دارد. برای مثال، نحوه درمان کمخونی گلبولهای داسی شکل با درمان کمخونی ناشی از کمبود آهن یا فولات بسیار متفاوت است. بنابراین برای یافتن بهترین روش درمان، مراجعه به متخصص مربوطه الزامی است.
از روشهای مختلفی میتوان برای پیشگیری از بروز برخی انواع کمخونی استفاده کرد که در زیر ذکر شده است؛
1- مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخممرغ، میوههای خشک، عدس و لوبیا، سبزیجات با برگهای سبز مانند اسفناج و کلم و همچنین غلات حاوی آهن غنی شده.
2- مصرف مواد غذایی که جذب آهن را در بدن افزایش میدهند مانند آب پرتقال، توت فرنگی و سایر میوهها و سبزیجات حاوی ویتامین C.
3- خودداری از نوشیدن قهوه و چای در کنار وعدههای غذایی زیرا این نوشیدنیها جذب آهن را دشوار میسازند.
4- کلسیم جذب آهن را دشوار میکند، بنابراین برای حصول بهترین نتیجه از مصرف کلسیم باید با پزشک متخصص مشورت شود.
5- اطمینان از مصرف کافی فولات و ویتامین B-12 در رژیم غذایی.
6- مشاوره با پزشک برای مصرف قرصهای مکمل آهن زیرا مصرف این قرصها بدون مشورت با متخصص ممکن است صحیح نباشد. این قرصها در دو نوع فرس و فریک موجود هستند. جذب فرس در بدن بهتر است اما عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال را به همراه دارد. با این حال، میتوان این عوارض جانبی را با برخی اقدامات کاهش داد، از جمله این که ابتدا با نیمی از دوز تجویز شده شروع کرد و به تدریج به دوز کامل رسید. قرص را در دوزهای تقسیم شده مصرف کرد و آن را همراه با غذا خورد و اگر نوعی از قرص آهن مشکلساز بود، با متخصص برای مصرف نوع دیگر مشورت کرد.
7- زنانی که باردار نیستند اما در سن باروری قرار دارند باید هر 5 تا 10 سال یک بار آزمایش کمخونی بدهند. این آزمایش حتی در شرایط سلامتی نیز باید انجام شود. انجام این آزمایشها باید از زمان نوجوانی آغاز شود.
8- همچنین زنانی که باردار نیستند و در سن باروری قرار دارند، اگر دچار علائمی مانند عادت ماهانه شدید و طولانی، مصرف کم آهن یا تشخیص قبلی کمخونی هستند، باید سالیانه آزمایش خون انجام دهند. اکثر افراد از طریق یک رژیم غذایی سالم و منظم میتوانند آهن کافی دریافت کنند، اما برخی افراد نمیتوانند به اندازه کافی آهن دریافت کنند که مهمترین گروه این افراد دختران نوجوان و زنان در سن بارداری هستند که یا در هر عادت ماهانه خون زیادی از دست میدهند یا بیش از یک فرزند دارند یا از IUD استفاده میکنند.
کودکان نوپا و زنان باردار نیز در این گروه قرار دارند. این افراد باید به طور منظم آزمایش کمخونی دهند و در صورت کمبود آهن حتماً باید با مشورت پزشک از مکملهای آهن استفاده کنند، چرا که نحوه درمان مشکل آنها به عهده پزشک است.
کمخونی زمانی رخ میدهد که خون هموگلوبین کافی نداشته باشد. هموگلوبین در انتقال اکسیژن از ریهها به تمام قسمتهای بدن به گلبولهای قرمز خون کمک میکند.
“`
تأثیرات کم خونی بر روی سیستم گردش خون
چگالی خون معمولاً به مقدار گلبولهای قرمز خون بستگی دارد. در حالت کم خونی شدید، چگالی خون میتواند به یک و نیم برابر آب کاهش یابد، در حالی که در حالت عادی سه برابر آب است. این تغییر باعث میشود که خون با راحتی بیشتری در رگها جریان پیدا کند و مقدار بیشتری خون به بافتها و سپس به قلب برگردد.
کمبود اکسیژن ناشی از کاهش انتقال اکسیژن توسط خون باعث میشود که رگهای بافتها باز شوند تا خون بیشتری به قلب برگردد و عملکرد قلب افزایش یابد. یکی از عواقب کم خونی شدید، افزایش بار کاری روی قلب است.
ویدئو درباره کم خونی
جمعآوری شده از مجله اینترنتی رضیم
مرجان امینی