چه عواملی باعث پایین آمدن پلاکت خون می شود؟ (2 نکته مهم)

پلاکت خون چیست؟

پلاکت های خون در مغز استخوان تولید می‌شوند و وظیفه مهمی در جلوگیری از خونریزی دارند. عمر هر پلاکت حدود ۱۰ تا ۷ روز است و آنها در کبد، طحال و مغز استخوان از بین می‌روند. طحال محلی برای جدا کردن سلول‌های خونی، از جمله پلاکت‌ها است و معمولاً حدود یک سوم طحال به پلاکت‌ها اختصاص دارد.

رنج بردن از خونریزی شدید و ناگهانی از بینی، لثه یا نقاط دیگر بدن یک وضعیت بسیار نگران‌کننده است و متأسفانه این شرایط می‌تواند به دلیل کم بودن تعداد پلاکت‌های خون به وجود بیاید. مدیریت فوری این وضعیت از پیش آمدنش بهتر است.

این موضوع ممکن است استرس‌زا و برای درمان هزینه‌بر باشد، اما درمان‌های طبیعی و کم‌هزینه‌تری برای افزایش تعداد پلاکت‌ها وجود دارد که می‌توانید به آن‌ها توجه کنید.

---

چه عواملی باعث پایین بودن پلاکت خون می‌شوند؟

زمانی که تعداد پلاکت‌های خون کم است، به این وضعیت ترومبوسیتوپنی گفته می‌شود. شدت این حالت می‌تواند متفاوت باشد و به سه دسته متوسط، نسبتا شدید و شدید تقسیم شود. هر چه تعداد پلاکت‌ها کمتر باشد، شدت وضعیت نیز بیشتر می‌شود.

شمار پلاکتی	خطر خونریزی
>100.000/µL	بدون خونریزی غیر طبیعی، حتی بعد از جراحی
۵۰٫۰۰۰–۱۰۰٫۰۰۰/µL	بیمار ممکن است خونریزی بیشتر از حد نرمال پس از آسیب جدی داشته باشد
۲۰٫۰۰۰–۵۰٫۰۰۰/µL	خونریزی با یک آسیب کوچک به وجود می‌آید
	بیمار ممکن است دچار خونریزی خود به خود گردد

علائم پایین بودن پلاکت خون

علائم و نشانه‌های ترومبوسیتوپنی عبارتند از:

• کبودی‌های ناگهانی
• لکه‌های بنفش یا قرمز کوچک زیر پوست به نام پتشی.
• خونریزی از بینی یا لثه
• دوره‌های قاعدگی شدیدتر از حد معمول در زنان
• مدفوع سیاه یا خونی
• ادرار قرمز یا صورتی رنگ
• استفراغ خونی
• سردردهای شدید
• سرگیجه
• درد در مفاصل یا عضلات
• احساس ضعف بیشتر

اگر با هر کدام از این علائم مواجه شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. معمولاً این علائم زمانی دیده می‌شوند که تعداد پلاکت‌ها بسیار پایین باشد. با تست خون می‌توان ترومبوسیتوپنی را قبل از بروز علائم شناسایی کرد.

---

برخی از علل عمده پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی

۱- ترومبوسیتوپنی خودایمنی

• ترومبوسیتوپنی ایمنی که به آن ITP نیز گفته می‌شود، بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن به پلاکت‌های خون حمله می‌کند. این حمله باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها در خون بیماران مبتلا به ITP می‌شود و در نتیجه منجر به ترومبوسیتوپنی می‌گردد.

“`html

• ITP دو نوع دارد؛ مزمن و حاد. نوع حاد بیشتر در کودکان دیده می‌شود و معمولاً بعد از بهبود از عفونت‌ها بروز می‌کند. در بیشتر موارد، فرزند مبتلا عفونت ویروسی غیر خاصی داشته است. با این حال، گاهی اوقات ITP حاد بعد از عفونت باکتریایی ظاهر می‌شود.
• بزرگسالان هم ممکن است به نوع حاد ITP دچار شوند اما در اکثر موارد این بیماری به تدریج و به صورت مزمن شکل می‌گیرد. اغلب بزرگسالان نمی‌توانند به یاد بیاورند که قبلاً به عفونت ویروسی یا باکتریایی مبتلا شده‌اند. حدود 90 درصد از بیماران ITP زیر 40 سال هستند. جالب است که نوع مزمن ITP بیشتر بر زنان اثر می‌گذارد.

۲- پایین بودن پلاکت خون در دوران بارداری

• تقریباً 5 درصد از زنان باردار به پایین بودن پلاکت خون (ترومبوسیتوپنی) دچار می‌شوند که یکی از دلایل این مشکل محسوب می‌شود. مهم است که ترومبوسیتوپنی بارداری را از ITP و سایر علل مرتبط با بارداری، مانند پره اکلامپسی تفکیک کنیم.
• اگر تعداد پلاکت‌ها به معیارهای تشخیص پلاکت خون پایین در بارداری برسد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ترومبوسیتوپنی خفیف
• ترومبوسیتوپنی بدون علامت
• آیا سابقه قوی قبلی از ترومبوسیتوپنی دارید؟
• آیا ترومبوسیتوپنی در دوران بارداری ایجاد شده است؟
• آیا مشکل پایین بودن پلاکت جنین مشاهده نمی‌شود؟
• آیا وضعیت ترومبوسیتوپنی بعد از زایمان رو به بهبود است؟

۳- عفونت

• عفونت یکی از دلایل پایین بودن پلاکت خون است که معمولاً در بیماران شناسایی می‌شود. عامل اصلی پایین بودن پلاکت در این مورد نوعی عفونت ویروسی است. نمونه‌هایی از این عفونت‌ها شامل مونونوکلئوز عفونی، CMV و HIV است.
• پایین بودن پلاکت در بیماران مبتلا به HIV نیز ممکن است وجود داشته باشد که معمولاً به دلایل ایمنی یا غیر ایمنی اتفاق می‌افتد، اما بیشتر مواقع به دلیل تولید ناکارآمد پلاکت خون است.
• نکته‌ای مهم این است که پایین بودن تعداد پلاکت خون ممکن است به دلیل سلول‌های ایمنی در بیماران HIV باشد و همچنین می‌تواند به دلیل سرکوب مغز استخوان یا مصرف داروها رخ دهد.
• به علاوه، پایین بودن پلاکت خون ممکن است در هر زمان از عفونت HIV به وجود بیاید، حتی زمانی که بار ویروسی کم است و تعداد لنفوسیت‌های CD4 به خوبی حفظ شده‌اند.
• پایین بودن پلاکت خون می‌تواند به عفونت‌های باکتریایی مانند مایکوپلاسما، ریکتزیا و حتی سیفلیس و مالاریا نیز نسبت داده شود.

۴- بیماری بدخیم

• بیماری‌های لنفوپرولیفراتیو مانند لوسمی مزمن غدد لنفاوی و لنفوم نیز ممکن است به پایین بودن پلاکت خون منجر شوند که به دلیل واکنش‌های ایمنی یا خودایمنی است و یکی از علل شایع پلاکت پایین هم محسوب می‌شود.
• در بیشتر موارد، پایین بودن پلاکت خون به دلیل کاهش تولید پلاکت در مغز استخوان یا احتمالاً به خاطر درمان‌های سرطان نسبت به سایتواستاتیک‌ها است. هرچند که عوارض خودایمنی در بیماران مبتلا به تومورهای جامد نیز توضیح داده شده، اما این مورد نادر است.

۵- ترومبوسیتوپنی Dilutional یا رقیق شده

• این عامل یکی از دلایل رایج کاهش پلاکت خون محسوب می‌شود.

“““html

خون در بیماران بستری در بیمارستان نسبت به بیماران دیگر ممکن است کاهش پیدا کند. این کاهش خون زمانی اتفاق می‌افتد که مایعات داخل وریدی زیاد استفاده شود و شمار پلاکت‌ها هم پایین‌تر می‌آید.

۶- پرتو های خاص

• پرتو درمانی می‌تواند باعث پایین آمدن پلاکت خون شود. این موضوع به این خاطر است که این پرتوها به مغز استخوان آسیب می‌زنند و بر روی مگاکاریوسیت‌ها که قبل از به گردش درآمدن پلاکت‌ها وجود دارند، تأثیر می‌گذارند.
• کاهش پلاکت خون معمولاً حدود ۷ تا ۱۰ روز پس از درمان پرتو اتفاق می‌افتد.

۷- پایین بودن پلاکت خون ناشی از دارو

• بسیاری از داروهایی که در طول درمان استفاده می‌شوند، می‌توانند باعث کاهش شمار پلاکت‌ها شوند. این کاهش ممکن است تنها پس از ۲ هفته احساس شود.
• برای تشخیص پایین بودن پلاکت‌ها به خاطر دارو، باید داروی مشکوک قطع شود و سپس اگر شمار پلاکت‌ها به حالت عادی برگشت، معلوم می‌شود که مشکل به خاطر آن دارو بوده است. در اغلب افراد، این فرایند بین ۵ تا ۷ روز زمان می‌برد. بعضی اوقات، این پایین بودن پلاکت‌ها ممکن است مدت بیشتری طول بکشد چون دارو یا متابولیت‌های آن به کندی از بدن خارج می‌شوند.

ضد تشنج	Carbamazepine، فنی توئین، والپروئیک اسید
عوامل ضد التهابی	استامینوفن، ایبوپروفن، ناپروکسن
آنتی باکتریال	آمپی سیلین، پی پراسیلین، ونکومایسین، سولفامتاکسازول، اتامبوتول، تریمتوپریم، ریفامپین، ،sulfisoxazole
داروهای قلبی عروقی	آمیودارون، کینیدین، quinine
عوامل شیمی درمانی	Irinotecan،oxaliplatin
مهار کننده گلیکوپروتئین	IIa و b II Abciximab،eptifibatide،tirofiban
داروهای متفرقه	هالوپیریدول، رانیتیدین، simvastatin

۸- الکل

• مصرف زیاد الکل می‌تواند باعث پایین آمدن پلاکت خون شود. این موضوع به رفتار زندگی فرد مربوط می‌شود.
• اما چه چیزی باعث می‌شود در زمان نوشیدن الکل پلاکت خون کاهش یابد؟
• کاهش شمار پلاکت‌ها ممکن است به خاطر تأثیر الکل بر مغز استخوان باشد. در این مورد خاص، دو عامل مهم وجود دارد: کمبود فولات و بزرگی طحال به دلیل بیماری‌های مزمن کبدی.
• پایین آمدن پلاکت‌ها به خاطر الکل معمولاً خفیف تا متوسط است، اما در شرایط خاص ممکن است موارد شدیدتر نیز وجود داشته باشد، به ویژه زمانی که عوامل دیگری هم وجود داشته باشد (مثل کمبود فولات و سرکوب مغز استخوان به دلیل الکل).

۹- پایین بودن پلاکت خون ناشی از هپارین

• برای هر بیمار با شمار پلاکت پایین، مهم است که بررسی شود آیا این کاهش به خاطر استفاده از هپارین است یا نه، چون این بیماران ممکن است در معرض خطر بیشتر ابتلا به لخته‌های خون قرار بگیرند. کاهش پلاکت‌ها به علت هپارین می‌تواند در ۱٪ تا ۵٪ از بیماران دیده شود و عموماً بین ۶ تا ۱۰ روز پس از شروع درمان هپارین اتفاق می‌افتد.
• اگر بیمار قبلاً هپارین مصرف کرده باشد، ممکن است کاهش پلاکت‌ها سریع‌تر رخ دهد. همچنین باید توجه داشت که حتی دوزهای پایین هپارین هم می‌توانند منجر به کاهش پلاکت‌ها شوند. خطر خونریزی را فراموش نکنید.

“““html

• میزان پلاکت خون در برخی افراد پایین است و این موضوع به خصوص در موارد شدید بیشتر دیده می‌شود.
• کاهش پلاکت خون به دلیل استفاده از هپارین ممکن است حتی پس از تجویز دوزهای کم فقط برای قرار دادن کاتتر عروقی مشاهده شود. بر اساس مطالعات، هپارین با وزن مولکولی کم معمولاً عوارض ایمنی کمتری دارد و تنها در تعداد کمی از موارد باعث ترومبوسیتوپنی می‌شود که نسبت به هپارین استاندارد کمتر است.
• با این حال، ترومبوسیتوپنی خودایمن هنوز هم در رابطه با هپارین با وزن مولکولی کم گزارش شده است. اگرچه این دو نوع هپارین معمولاً واکنش متقاطع نشان می‌دهند، اما عموماً در صورت وقوع ترومبوسیتوپنی، استفاده از هپارین معمولی به هپارین با وزن مولکولی کم تبدیل نمی‌شود.

۱۰- هایپراسپلنیسم یا افزایش فعالیت طحال

هایپراسپلنیسم یکی از دلایل نسبتاً شایع کاهش پلاکت خون به خاطر نگهداری بیشتر پلاکت‌هاست. در بیمارانی که مبتلا به هایپراسپلنیسم هستند، تعداد پلاکت‌ها به ندرت به حد طبیعی می‌رسد.

برای تأیید تشخیص هیپر سپلنیسم، معاینه فیزیکی ممکن است نشان‌دهنده بزرگی طحال باشد. اما مطالعات نشان داده‌اند که معاینه فیزیکی همیشه قادر به شناسایی بزرگی طحال نیست. بنابراین، ممکن است برای ارزیابی اندازه طحال از سونوگرافی استفاده شود.

---

کمبود پلاکت خون در کودکان

• ترومبوسیتوپنی وضعیتی است که در آن پلاکت‌ها کم هستند و این باعث می‌شود که بدن نتواند از خونریزی جلوگیری کند.
• علل پایین بودن پلاکت خون می‌تواند شامل افزایش تخریب پلاکت‌ها (به خاطر مشکلی در سیستم ایمنی) و کاهش تولید پلاکت‌ها در طحال باشد.
• همچنین ترومبوسیتوپنی می‌تواند ناشی از بیماری‌های دیگری مانند لوسمی، لنفوم، مشکلات مغز استخوان، برخی ویروس‌ها یا عفونت‌های باکتریایی، عوامل ژنتیکی خاص، عوارض جانبی داروها یا تماس با مواد شیمیایی سمی باشد.
• شایع‌ترین دلیل پایین بودن پلاکت خون در کودکان، پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) است. خوب این است که معمولاً این مشکل بدون نیاز به درمان بهبود می‌یابد. تقریباً ۸۰ درصد از کودکان مبتلا به ITP در عرض شش ماه بهبود می‌یابند. اما در کودکان با ITP مزمن، ممکن است بهبودی کامل حاصل نشود.
• در موقعیت‌های بسیار نادر، حتی با وجود کم بودن پلاکت‌ها، ممکن است خونریزی شدید رخ دهد. اگر این اتفاق بیفتد یا خونریزی شدید شود، این وضعیت می‌تواند خطرناک باشد و به مراقبت فوری نیاز دارد.
• برای درمان این وضعیت معمولاً از انتقال پلاکت، متیل پردنیزولون وریدی (نوعی داروی کورتیکواستروئید) و ایمونوگلوبولین داخل وریدی استفاده می‌شود. به ویژه با توجه به عوارض درمان و بیماری در کودکان، محاسبه مزایا و خطرات درمان کودک مهم است.

بدون پلاکت کافی، یک کودک ممکن است به راحتی خونریزی کند، که شامل موارد زیر است:

• از پوست (کبودی)
• از سطوح مخاطی (خونریزی بینی، خونریزی دهان، خونریزی روده، خونریزی ادراری یا قاعدگی بیش از حد)
• گاهی از اندام‌ها

خونریزی بیش از حد می‌تواند خطرناک باشد و بر روی عملکرد مغز یا بدن تأثیر بگذارد. درمان‌های خاص برای پایین بودن پلاکت خون در نوزادان و کودکان توسط پزشک با توجه به علت و شدت بیماری و تحمل فرزندتان نسبت به داروها تعیین می‌شود.

موارد خفیف ممکن است نیازی به درمان نداشت و خود به خود بهبود یابند. گاهی اوقات ممکن است نیاز به انتقال خون با پلاکت‌ها یا گلبول‌های قرمز باشد.

“““html

قرمز لازم است.

---

درمان پایین بودن پلاکت خون در کودکان

۱- کورتیکواستروئیدها

درمان کمبود پلاکت خون در کودکان با داروهای استروئیدی به کاهش خونریزی و جلوگیری از تخریب بیشتر پلاکت ها کمک می‌کند. این داروها می‌توانند ظرف ۲ تا ۳ هفته تعداد پلاکت‌ها را افزایش دهند.

۲- ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIg)

یک دوز از IVIg معمولاً کافی است تا به سرعت تخریب پلاکت‌ها را کاهش دهد. این دارو سریع‌تر از استروئیدها عمل می‌کند و اثرات آن در عرض ۲۴ تا ۴۸ ساعت دیده می‌شود.

۳- ایمونوگلوبولین RH

این دارو به طور موقت کار تخریب پلاکت‌ها را متوقف می‌کند. باید به اندازه کافی احتیاط کرد، زیرا ممکن است به گلبول‌های قرمز نیز آسیب برساند.

درمان پلاکت خون پایین در طب سنتی

چگونه پلاکت خون را بالا ببریم؟

۱- آلوئه ورا

شواهد نشان می‌دهد که آلوئه ورا می‌تواند به سرعت به افزایش تعداد پلاکت‌ها کمک کند و از علائم ناخوشایند کمبود پلاکت جلوگیری کند. به ویژه، نوشیدن آب آلوئه ورا به طور روزانه می‌تواند به کاهش خونریزی لثه‌ها و دهان کمک کند و در زمانی که بدن شروع به تولید بیشتر پلاکت می‌کند، مفید است.

۲. فسفر

هرچند که دقیقاً نمی‌دانیم چگونه کار می‌کند، مصرف ماهانه فسفر می‌تواند تأثیر زیادی بر روی تعداد پلاکت‌ها داشته باشد. فسفر یکی از مواد معدنی ضروری بدن است و بالا رفتن سطح آن می‌تواند به رشد بافت‌ها و سلول‌های جدید کمک کند، بنابراین برای کسانی که از ITP رنج می‌برند، مفید است.

۳. کورتیزون

کورتیزون اثرات استروئیدی دارد و می‌تواند برای کسانی که نمی‌خواهند از کورتیکواستروئیدها استفاده کنند، یک گزینه عالی باشد. با استفاده از کورتیزون، تعداد پلاکت‌ها می‌تواند طی چند هفته یا چند ماه افزایش یابد. این دارو به راحتی در دسترس و نسبتاً ارزان است.

۴. ورزش

عدم تحرک می‌تواند منجر به کاهش پلاکت‌ها و بالارفتن احساس خستگی شود. اما ورزش منجر به بهبود سلامتی و افزایش تعداد پلاکت‌ها می‌شود. فعالیت‌های فیزیکی مانند پیاده‌روی می‌تواند متابولیسم بدن را بهبود بخشد.

۵. ویتامین C

افزایش مصرف ویتامین C می‌تواند یکی از راه‌های ساده و مؤثر برای بهبود وضعیت پلاکت‌ها باشد. مصرف روزانه مکمل‌های ویتامین C ممکن است تا یک هفته به کاهش خونریزی کمک کند. ویتامین C برای تولید کلاژن ضروری است و نقش مهمی در ساخت بافت‌ها و سلول‌های خونی دارد.

۶. کاهش استرس

استرس بالا و هورمون‌های ناشی از آن می‌توانند تعداد پلاکت‌ها را کاهش دهند. شما می‌توانید با انجام فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، یوگا یا هر فعالیت آرامبخش دیگری استرس خود را مدیریت کنید و به بهبود وضعیت پلاکت‌ها کمک کنید.

همچنین بخوانید: