گشت وگذاری در کاشان وخانه عباسیان (+ تصاویر)
وقتی به خیابان علوی کاشان می‌روید، یک خانه قدیمی و زیبا توجه شما را جلب می‌کند. این ساختمان زیبا، با وجود محیط خشک و کویری اطراف، به خوبی سبز و با طراوت است. گچبری‌های زیبا و شیشه‌کاری‌های رنگی از ویژگی‌های خاص خانه عباسیان به شمار می‌روند. این خانه تا حالا مکان ساخت فیلم‌ها و سریال‌های زیادی از جمله مسافر ری، ملاصدرا و خانه‌ای در تاریکی بوده و به دلیل خصوصیات منحصر به فردش، نامزد جایزه زیباترین معماری ایران هم شده است.
برای ورود به خانه عباسیان باید از یک شیب ملایم عبور کنید که شما را به یک هشتی زیبا می‌رساند. این هشتی باعث می‌شود که کسی نتواند به راحتی داخل خانه را از کوچه ببیند و نوعی حجاب ایجاد می‌کند.
«این هشتی سقف‌دار است و سکوهایی در اطرافش وجود دارد تا وقتی مهمان‌ها به داخل خانه می‌آیند، بتوانند کمی روی سکوها استراحت کنند و خستگی‌شان را برطرف کنند.»
محمدعلی یوسفی، مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان، در ادامه می‌گوید: «یکی از نکات جالب در مورد این خانه مربوط به همین هشتی است. چرا که این هشتی دو راه دارد. یعنی از یک طرف شما می‌توانید وارد بخش خدمه شوید و از طرف دیگر به داخل ساختمان بروید.» البته این تنها هشتی خانه عباسی نیست، زیرا بعد از ورود از در اصلی، به یک هشتی کوچک‌تر می‌رسید که آن هم دو ورودی دارد؛ یکی که به حیاط حوضخانه می‌رسد و دیگری که به خود ساختمان وارد می‌شود.
«این عمارت زیبا بین سال‌های 1245 تا 1250 هجری قمری توسط حاج محمد ابراهیمی که یک تاجر مشهور ظروف چینی و بلور در آن زمان بود، ساخته شد. آقای یوسفی می‌گوید که معماری این خانه نسبت به دیگر خانه‌های تاریخی کاشان منحصر به فردتر است و سبک آن به گودال باغچه معروف است. یعنی ساختمان در سطح پایین‌تری نسبت به کوچه ساخته شده تا علاوه بر استحکام، خاصیت عایق خاک و مصالح به کار رفته در آن، این خانه را از سرما و گرما محافظت کند و همچنین دسترسی به آب قنات هم آسان‌تر باشد.
گشت وگذاری در کاشان وخانه عباسیان
هم رسمی بندی، هم یزدی بندی
خانه عباسیان از لحاظ تزئینات گچبری و نقاشی، معماری بی‌نظیری دارد. در این خانه شما می‌توانید انواع گچبری‌های خاص مانند رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک را با زیبایی و ظرافتی شگفت‌انگیز تماشا کنید. «این خانه دارای 5 حیاط است که شامل بیرونی، اندرونی، باغ، حوضخانه و قسمت خدمه می‌شود. جالب است که ساخت سرداب، همکف، طبقات بالایی و بهار خواب به مدت 20 سال طول کشیده و معماران ناشناس آن را ساخته‌اند.»
خانه عباسیان دارای 5 طبقه با زیربنایی حدود 7 هزار متر مربع است. بعد از فوت نخستین صاحب این خانه، عمارت به مرور زمان به پنج خانه جداگانه تقسیم شد که تا به امروز چهار تا از آنها خریداری شده و دوباره به هم متصل شده‌اند. «آیت الله سید محمد علوی، یکی از علمای بزرگ و مشهور کاشان، پسر محمد ابراهیم کاشی، صاحب اولیه این خانه است که سه حیاط اندرونی، حوضخانه و باغ به او به ارث رسیده است.»
آقا سید محمد باغ
در گذشته، حیاط اندرونی خانه عباسیان مکانی برای زندگی اعضای خانواده بوده است. این حیاط شامل اتاق‌های متعدد، اتاق شاه‌نشین، اتاق نیایش، رختشویی، آشپزخانه، چاه آب، سرداب و… است.
این حیاط مجهز به امکاناتی است که اهالی خانه می‌توانستند در هر اتاقی که دوست دارند وقت بگذرانند، ولی بخشی دیگر از عمارت عباسیان، حیاط باغ است که به خاطر تغییرات زیاد طی تاریخ، آسیب‌های زیادی دیده است به‌طوری‌که بخشی از این
“`html
حیاط در چند سال اخیر به طور کامل تخریب شده و حالا هشت خانه جدید و مدرن در آن ساخته شده‌اند.
«قسمت قدیمی‌تر این بنا هنوز به صورت مخروبه باقی مانده است. جایی که زمانی گل‌ها و درختان زیبا آن را احاطه کرده بودند و چند حوض آب زیبا در آنجا قرار داشت.»
مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان، آیت‌الله علوی، این حیاط را به عنوان محل برگزاری نماز جماعت خود انتخاب کرده بود و به همین دلیل، او در میان مردم کاشان به «آقا سید محمد باغ» معروف بوده و همه با این نام او را صدا می‌زدند. در ساخت حیاط حوضخانه از معماری خاصی استفاده شده، زیرا کانال‌های ورودی آب قنات از میان پایه‌های خشتی این حیاط عبور می‌کنند.
از حوضخانه تا بیرونی
حیاط حوضخانه دارای معماری ویژه‌ای است، زیرا آب قنات از طریق کانال‌هایی به خانه منتقل می‌شود، کانال‌هایی که از میان پایه‌های خشتی حیاط حوضخانه می‌گذرد.
آقای یوسفی می‌گوید معماران این خانه برای عایق‌بندی کانال‌های ورودی آب از ملات ساروج استفاده کرده‌اند، چرا که این ملات مقاومت زیادی دارد و مانع از تخریب پایه‌های اصلی حیاط می‌شده است. در این بخش از خانه، بادگیرها و حوض‌های آب کوچک در گرمای سوزان تابستان کاشان، هوای خنک و مطبوعی ایجاد کرده‌اند.
آقای یوسفی می‌گوید: «حیاط حوضخانه مدتی محل تدریس دروس حوزوی آیت‌الله علوی بوده است.» هر کدام از این حیاط‌ها ویژگی خاصی برای صاحب بنا داشته‌اند. به عنوان مثال، حیاط بیرونی خانه عباسیان بیشتر به عنوان محل پذیرایی از مهمانان و رفت و آمد مردم به این بنا شناخته می‌شده است. «دو تالار بزرگ و کوچک سرپوشیده، اتاق آینه، نورگیر کلاه‌فرنگی، سرداب، یک حلقه چاه آب و یک آب‌انبار کوچک خانگی از دیگر بخش‌های حیاط بیرونی عمارت عباسیان است.»
اتاق آینه، اتاق عروس
در بازدید و قدم زدن در خانه عباسیان هرگز خسته نخواهید شد، چرا که در ساخت هر یک از اتاق‌های این خانه با دقت و هنر معماری زیادی کار شده است. اما در میان تمام قسمت‌های خانه عباسیان، اتاق آینه و اتاق شاه‌نشین، لوکس‌ترین بخش‌های این خانه قدیمی محسوب می‌شوند. به گفته مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان، در ساخت این اتاق‌ها از گچبری‌های زیبا، آینه‌کاری‌ها، درها و پنجره‌های رنگی، و پنجره‌های گچی نازک استفاده شده است.
«اتاق شاه‌نشین در این عمارت بیشتر از سایر قسمت‌ها به چشم می‌آید. در فضای سقف این اتاق، آینه‌کاری‌های زیبایی به شکل ماه و ستاره و شمسه مرکزی کار شده است و منشورهای شیشه‌ای با ظرافت خاصی با نخ‌های ابریشم در فضای این اتاق قرار گرفته‌اند.»
آقای یوسفی می‌گوید که این آینه‌کاری‌ها علاوه بر تزئین اتاق، در شب و با روشن شدن چراغی کوچک، زیبایی خاصی به اتاق می‌بخشند و نور را به اطراف منعکس می‌کنند. «حتی در سقف اتاق شاه‌نشین، یک آسمان مجازی طراحی شده و درهای معروف به ارسی جذابیت این اتاق را بیشتر کرده است.»
البته این تنها اتاق محبوب خانه عباسیان نیست، چرا که در همین عمارت اتاقی وجود دارد که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. «اتاق آینه در طبقه بالای حیاط بیرونی این عمارت واقع شده و در گذشته به عنوان اتاق عروس شناخته می‌شده است. زیبایی این اتاق با آینه‌کاری‌های زیبا روی دیوار و سقف، گچبری‌های ظریف، شیشه‌های رنگی و پنجره‌های مشبک گچی بیشتر شده است.»
در خانه عباسیان همه چیز به طور کامل و با دقت طراحی شده است.
“`
حساب و کتابی که در این خانه اعیانی انجام شده، نشان می‌دهد که به دلیل بزرگی آن و جیره‌بندی آب قنات‌ها، دو چاه آب در خانه عباسیان حفر شده است. چاه آب حیاط بیرونی به‌منظور تامین آب آشامیدنی بوده و خادمان خانه با کشیدن آب از داخل این چاه، آن را به حوضچه‌ای که در آب‌انبار قرار داشت، می‌ریختند. این حوضچه که نامش «حوت» بود، به اهالی خانه اجازه می‌داد که با استفاده از شير آبی که در بیرون آب‌انبار نصب شده بود، آب آشامیدنی مورد نیازشان را تهیه کنند.
عمارتی برای فیلم‌های تلویزیونی
آقای یوسفی داستان معروف شدن خانه عباسیان را این‌طور برای ما تعریف می‌کند: «این خانه پنج قسمت مجزا داشت و هر کدام از ورثه سهم خود را فروختند. حدود صد سال پیش، حیاط بیرونی آن را یکی از تجار معروف فرش در کاشان به نام آقای عباسیان به قیمت هزار تومان خرید. خبر این فروش با مبلغ زیاد در شهر پیچید و به تدریج مردم درباره‌اش صحبت می‌کردند، تا اینکه به مرور زمان این خانه به عمارت عباسیان مشهور شد و این نام هنوز هم بر روی آن باقی‌مانده است.»
آقای یوسفی می‌گوید که دلیل شهرت این خانه به معماری زیبا و طرح‌های خاص آن برمی‌گردد. نقش و نگارهای گچبری و تزئینات هنری این بنا باعث شده تا نامزد دریافت جایزه زیباترین بنای مسکونی ایران شود. این خانه در سال 1377 به‌عنوان اثر ملی ثبت و در سال 1376 نیز مرمت و بازسازی شد.
حال این عمارت زیرنظر سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار دارد. «به دلیل معماری زیبا و چشم‌انداز خوب این خانه، تا به حال سریال‌هایی مانند مسافر ری، ملاصدرا، خانه‌ای در تاریکی و جابربن حیان در آن فیلمبرداری شده است.»
خانه با حجاب
یکی از ویژگی‌های عمارت عباسیان تقسیم‌بندی آن به قسمت‌های تابستانی و زمستانی است. به همین دلیل اگر به این بنای تاریخی در هر فصل از سال مراجعه کنید، می‌توانید بر اساس شرایط آب و هوایی، قسمتی از این خانه را برای استراحت انتخاب کنید.
«برخلاف ساختمان‌های امروزی، این بنا پر از تزئینات زیبا است، اما اگر نگاهی به سایر خانه‌های قدیمی بیندازید، متوجه می‌شوید که ظاهر آنها ساده‌تر یا کم تزئین‌تر است.» به گفته آقای یوسفی، نه تنها ظاهر باشکوه این خانه، بلکه داخلی آن نیز بسیار زیبا و منحصر به فرد طراحی شده است.
«به‌عنوان مثال، یکی از جذابیت‌های این خانه معماری محجبه است. در گذشته، معماری دوران قاجار مذهبی بوده و شهر کاشان نیز به عنوان دارالمومنین شناخته می‌شده. به همین دلیل رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار مشهود است.»
تقسیم بنا به دو قسمت اندرونی و بیرونی، وجود اتاق‌های تو در تو، جدایی محل نشستن آقایان از خانم‌ها در تالارهای این عمارت و دیوارهای ججاب اطراف پشت بام برای جلوگیری از دید همسایه‌ها، نمونه‌هایی از معماری محجبه این خانه می‌باشد. «بر روی در این خانه نیز، به‌مانند خانه‌های قدیمی، دو کوبه با صداهای متفاوت نصب شده است. به همین خاطر اهالی خانه با شنیدن صدای کوبه‌ها متوجه می‌شدند که مهمانشان آقاست یا خانم.» حالا که با این توصیف‌ها از خانه عباسیان آشنا شدید، شاید بد نباشد که اگر روزی به شهر کاشان سفر کردید، حتماً سری به این خانه بزنید.
