گیاه دارویی تربد و مزیت بی نظیر آن در طب سنتی (2 نکته مهم)

ریشه یا بیخ این گیاه از خانواده پیچک صحرایی است و گیاهی چندساله با ساقه‌ای که به سمت بالا می‌خزد و به صورت پیچ دار رشد می‌کند. برگ‌های آن شکل قلبی دارند و شبیه به برگ‌های گیاه عشقه هستند و بر روی آن‌ها کرک‌هایی وجود دارد. گل‌های آن آبی کبود هستند و در نوک ساقه گل‌دهنده ظاهر می‌شوند.
ریشه زیرزمینی این گیاه به صورت قطعات استوانه‌ای شکل عرضه می‌شود که قطر آن تقریباً به اندازه انگشت و طول آن بین ۱۰ تا ۱۲ سانتیمتر است. سطح ریشه ناصاف و ناهموار است و ممکن است دارای شیارهای طویل و غیرمنظم باشد. رنگ بیرونی آن تیره و کمی مایل به قرمز است و وقتی ریشه را بشکنید، مغز آن سفید و روشن می‌باشد. درون آن تعداد زیادی سوراخ کوچک وجود دارد که پر از ماده‌ای صمغی به رنگ زرد هستند. از لحاظ طعم، در ابتدا بدون بو و طعم است اما بعد از چند ثانیه طعم آن می‌تواند حالت تهوع‌آور پیدا کند.

ریشه‌های مرغوب آن توخالی، سبک و شکننده هستند و به راحتی می‌توان آن‌ها را نرم و ساییده کرد. رنگ داخل ریشه‌ها نیز سفید است. این گیاه در کشورهای هندوستان، سیلان و مالزی در حال رشد است و در ایران به طور رسمی دیده نشده است، اما در برخی کتاب‌های طب سنتی قدیم اشاره شده که این گیاه در مناطق خراسان وجود دارد. در حال حاضر تربد از هندوستان به بازار دارویی ایران وارد می‌شود.
این یک گیاه چندساله است که ساقه‌های آن هم مانند عشقه به سمت بالا رشد می‌کند. برگ‌های آن قلبی شکل، مشابه برگ‌های عشقه بوده و covered with hairs می‌باشد.

گل‌های آن آبی کبود هستند و در انتهای ساقه گل‌دهنده رشد می‌کنند. صمغ موجود در ریشه زیرزمینی گیاه تربد در طب سنتی کاربرد دارد.
ریشه زیرزمینی این گیاه به شکل قطعات استوانه‌ای تقریباً به قطر انگشت و طول ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر، در بازار پیدا می‌شود.
سطح آن ناصاف با پستی و بلندی و شیارهای طویل و غیرمنظم است. رنگ بخش بیرونی ریشه زیرزمینی تیره و کمی مایل به قرمز و مغز آن پس از شکستن، سفید و روشن است و در برش آن سوراخ‌های کوچکی وجود دارد که پر از ماده صمغی به شکل قطرات کوچک زرد رنگ است، که همان ماده مؤثر مسهل است.
طعم این ریشه ابتدا بدون بو و مزه است.

اما بعد از مدتی که در دهان بماند، موجب حالت تهوع می‌شود. نوع مرغوب و باکیفیت آن توخالی است، به این معنا که پوست ریشه زیرزمینی آن برای مصارف دارویی به کار می‌رود که در کتاب‌های طب سنتی به آن “رد مجوف” می‌گویند. این نوع ریشه سبک و شکننده است و به راحتی نرم و ساییده می‌شود و رنگ داخل آن سفید است، در حالی که انواعی که رنگ داخل آن‌ها تیره است، سنگین و غیرشکننده هستند و بهتر است که مصرف نشوند.
تا کنون وجود این گیاه در ایران گزارش نشده اما در برخی متون قدیمی طب سنتی آمده که در مناطق خراسان مشاهده شده است. این گیاه در هندوستان، سیلان و مالزی رشد می‌کند.

ترکیبات شیمیایی

در ریشه این گیاه گلوکوزید تورپین وجود دارد و صمغ رزینی آن شبیه رزین جالاپ است. در گزارشی دیگر آمده که در ریشه این گیاه ترکیباتی همچون تور پتین، جالاپین، تورپتن، جالاپیک اسید، ایپوئیک اسید، تامپی کولیک اسید و والریانیک اسید یافت می‌شود.
مواد جالاپین، تورپتن؛ گلوکوزید تورپتین؛ صمغ رزینی شبیه رزین جالاپ؛ جالاپیک اسید؛ ایپومئیک اسید؛ تامپی کولیک اسید و والریانیک اسید.

خواص تربد

تربد تب‌بر، ادرارآور و کمی ملین است.

این گیاه معمولاً به عنوان مسهل استفاده می‌شود و علاوه بر آن، داروی موثری برای تسکین دردهای مفاصل، نقرس و روماتیسم است.
ساقه و سرشاخه‌های له شده و گرم گیاه را بعد از زایمان برای درمان کولیک به پشت زنان می‌زنند و همچنین برای ترمیم بافت‌ها کاربرد دارد.
ریشه گیاه به عنوان مسهل استفاده می‌شود و در مواردی مانند مارگزیدگی و عقرب زدگی نیز به کار می‌رود.
این گیاه برای کاهش بلغم و رطوبت‌های رقیق و نیز در کاهش صفرا و مواد زائد نیز مفید است.
اگر همراه با زنجبیل مصرف شود، تاثیر آن بهتر می‌شود.

این گیاه، مسهل بلغم غلیظ است. برای پاک کردن بلغم و رطوبت در رحم و معده بسیار مفید به شمار می‌رود و در درمان بیماری‌های فلج، مشکلات عصبی، سرفه‌های ناشی از رطوبت معده و همچنین برای سیاتیک کارآمد است. با استفاده از روغن بادام و دانه کتان، می‌توان سرفه‌های مزمن و درد قفسه سینه را کاهش داد و برای درمان مالیخولیا، جنون و صرع، پوست هلیله کابلی موثر است. پیشنهاد می‌شود که هنگام تهیه ریشه این گیاه به عنوان دارو، از کوبیدن و گرم کردن زیاد آن پرهیز شود، زیرا گرد نرم آن به پرزهای روده می‌چسبد و بهتر است ریشه نیم‌کوب شده‌اش را با زنجبیل، شکر سرخ و آب گرم مصرف کنید. اگر می‌خواهید با نمک مصرف کنید، حتماً آن را با آب سرد بخورید. همچنین اگر مقدار کمی از آن را با زنجبیل و نبات بپزید و به آرامی بخورید، برای سرفه مرطوب و تنگی نفس بسیار مفید خواهد بود.

نحوه استفاده و مقدار مصرف تربد

زمانی که ریشه گیاه تربد را به عنوان دارو تهیه می‌کنید، باید از کوبیدن و گرم کردن زیاد آن پرهیز کنید زیرا گرد نرم آن به پرزهای روده می‌چسبد. بهتر است ریشه نیم‌کوب شده را با زنجبیل، شکر سرخ و آب گرم مصرف کنید. اگر با نمک می‌خورید، حتماً آن را با آب سرد مصرف کنید. مقدار مصرف مناسب از ریشه گیاه، ۱۲ گرم است و دم‌کرده‌اش ۲۰ گرم می‌باشد؛ در واقع دوز مصرفی آن بین ۰.۳ تا ۱ گرم می‌باشد.

عوارض جانبی و موارد احتیاط و منع مصرف تربد

این گیاه برای افراد با مزاج گرم مضر است و اگر افراد گرم مزاج بخواهند از آن استفاده کنند باید پوست سیاه آن را بتراشند و با روغن بادام یا روغن پسته و کتیرای ساییده شده مصرف کنند. ریشه گیاه تربد مسهلی قوی و سمی است و نباید روزانه بیش از نیم گرم از آن استفاده شود.