آشنایی با آداب و رسوم عید نوروز در اصفهان (+ تصاویر)
“`html
آداب و رسوم عید نوروز در اصفهان
در ایام نوروز مراسم‌های گوناگونی برگزار می‌شود که نمایانگر پیوند مردم با طبیعت و احترام به آن، همچنین درخواست خیر و برکت است.
آیین‌ها و نحوه اجرای آنها از ریشه‌های فرهنگی جوامع برجسته نشأت می‌گیرد. مفهوم نهفته در این مراسم نشان‌دهنده وحدت ملی و مذهبی مردم است که از زمان صفویه به بعد در جامعه ایران بیشتر به چشم می‌خورد.
در این دوران، ما شاهد یکپارچگی و آداب مذهبی و ملی در بین مردم هستیم که دلیلی بر همبستگی این دو نهاد در زندگی آنان است.
شاهان صفوی برای تقویت موقعیت سیاسی و مذهبی خود از این افکار عمومی مذهبی حمایت کردند که برای قشرهای پایین جامعه بسیار مورد نیاز بود.
این حمایت‌ها، با گذشت زمان موجب رشد و تغییر آداب و رسوم مختلف در جامعه گردید و جلوه‌هایی از مراسم مذهبی و ملی را در ایران ایجاد کرد.
کاتب سیاحی که در زمان شاه عباس به ایران آمده بود، نوروز را به این صورت توصیف می‌کند: در نوروز، مردم شب را بیدار می‌مانند و سرگرم می‌شوند، نوحه‌ها و موسیقی‌ها به صدا درمی‌آید و همواره نقاره‌زنی وجود دارد.
یک روز مانده به پایان سال، همه مغازه‌ها را با گل و رنگ زیبا می‌آرایند. صبح روز بعد، شمع‌ها و چراغ‌های روشنایی را در تمامی خانه‌ها و مغازه‌ها روشن می‌کنند، و این نور به مدت سه ساعت ادامه دارد.
سپس، شمع‌ها را خاموش کرده و مغازه‌ها بسته می‌شوند و مردم از فعالیت‌های اقتصادی دست می‌کشند و به جشن‌های میدان می‌پردازند.
تخم مرغ‌های قرمز را با هم می‌شکنند و یکدیگر را در آغوش می‌کشند. در اتاق‌ها و باغ‌ها فرش‌ها را پخش می‌کنند و بهترین وسایل گرانبهای خود را روی آن می‌گذارند. به این ترتیب، سه روز از سال نو را با موسیقی و نقاره‌زنی جشن می‌گیرند.
خانه تکانی از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
عمل «خانه تکانی» به معنای تمیز کردن و مرتب کردن خانه، شامل شستن، خرید وسایل نو و تعمیر آنها به مناسبت نوروز است.
این خانه تکانی که معمولاً سه تا چهار هفته طول می‌کشد، شامل جابجایی، تمیز کردن و تعمیر تمام وسایل خانه بوده و بعد از پایان کار، همه چیز به جای خود برمی‌گردد.
خانه تکانی یکی از رسوم قدیمی برای آماده شدن به نوروز است و حتی اگر خانه‌ها در طول سال به نسبت تمیز باشند، در این ایام از بالا تا پایین تمیز و برق می‌زنند.
تفاوت خانه تکانی با نظافت عادی این است که در خانه تکانی، مکان‌های خاصی تمیز می‌شوند که در نظافت‌های روزمره نادیده گرفته می‌شوند.
خرید لباس عید از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
پوشیدن لباس نو در روزهای نوروز یک عادت مهم و همگانی است. تهیه لباس برای سال نو توجه همه را به خود جلب می‌کند. مردم قبل از عید به خرید لباس‌های نو می‌پردازند و این موضوع به ویژه برای کودکان بسیار حائز اهمیت است.
در روزهای پایانی سال، بچه‌ها با دستان والدین خود به ویترین مغازه‌ها خیره شده و انتظار خرید لباس جدید را دارند.
این روزها همه چیز در کوچه‌ها و خیابان‌ها رنگ و بوی خاصی دارد و مردم با شوق و اشتیاق به استقبال روزهای خوش عید می‌روند. یکی از سنت‌های دیرینه در اصفهان، دادن کمک به نیازمندان در شب عید است.
این کار به روش‌های مختلف انجام می‌شود. یکی از این شیوه‌ها، برگزاری جشن‌های نیکوکاری است که هر ساله توسط کمیته امداد برپا می‌شود،
“““html
یکی دیگر از کارهایی که مردم انجام می‌دهند شناسایی افراد نیازمند و کمک کردن به آن‌هاست، همچنین از طریق موسسات خیریه در سطح شهر. این روال از دیرباز در اصفهان معمول بوده است.
مردم اعتقاد داشتند که باید از وضعیت همسایگان خود آگاه باشند، به همین دلیل خانواده‌های مرفه به همسایه‌های خود کمک می‌کردند تا آنها نیز بتوانند لباس نو بخرند.
به یاد مردگان از آداب و رسوم نوروز در اصفهان
یکی از سنت‌های قدیمی قبل از نوروز، یاد کردن از مردگان است و به این مناسبت مردم به قبرستان می‌روند. این کار در روز اول عید و پنج‌شنبه آخر سال انجام می‌شود.
آنها به سر مزار مردگان رفته، فاتحه و قرآن می‌خوانند و معمولاً یک کوزه گل یا سبزه و همچنین خیرات برای یاد مردگان با خود می‌آورند.
برخی افراد نیز سفره هفت سین کوچکی بر سر مزار می‌چینند و در صورت وجود فرصت، در زمان تحویل سال در آنجا می‌مانند. در میان عده‌ای دیگر، روشن کردن شمع بر مزار درگذشتگان در پنج‌شنبه آخر سال مرسوم است.
در دید و بازدیدهای نوروزی نیز رسم بر این است که ابتدا به خانه کسانی بروند که در نوروز اول یکی از اعضای خانواده آنها فوت کرده است. کسانی که به دیدار خانواده سوگوار می‌روند، در نوروز اول برای آنها تسلیت نمی‌گویند، بلکه به آنها آرزوی شادی می‌کنند تا در آغاز سال نو فال بد نزنند.
سفره هفت سین از آداب و رسوم نوروز در اصفهان
هفت سین در مراسم نوروزی به روایت‌های مختلفی برمی‌گردد. برخی پژوهشگران بر این باورند که در زمان ساسانیان، بشقاب‌های زیبایی از چین به ایران آورده شده که به تدریج نام آن به سینی تغییر یافته است.
در جشن نوروز آن زمان، میوه‌ها و خوراکی‌های دیگر را در هفت عدد از این سینی‌ها می‌چیدند و بر سر سفره نوروزی می‌گذاشتند و آن را هفت چینی یا هفت سینی می‌نامیدند که بعدها به هفت سین تغییر کرد.
اما دلیل این که چرا این سفره هفت سین نامیده شده، به احتمال زیاد به قرن‌های چهارم و پنجم هجری برمی‌گردد. امروزه بیشتر می‌گویند که هفت سین نمایانگر هفت امشاسپند در آیین زرتشتی است.
این هفت ملک بزرگ عبارت‌اند از: وُهومَنَه یا بهمن، اَشَه وَهیشْتَه یا اردیبهشت، خْشَتْرَوَئیرْیَه یا شهریور، سْپِنْتَ آرْمَئی تی یا سپندارمزد، هَئورْوَتات یا خرداد و اَمِرِتات یا اَمُرداد. که در راس این شش ایزد، سْرَئوُشَه قرار دارد.
این‌ها خاصیت‌های اهورامزدا هستند که شکل خاصی پیدا کرده‌اند. هفت سْپِنْتَه یا هفت مقدس که به صفت (سپنته) یعنی مقدس معروف‌اند و در دیانت زرتشتی اهمیت ویژه‌ای دارند، به رسمیت شناخته شده و در خوان نوروزی قرار می‌گیرند.
در آیین زرتشت، به جای هفت سین، هفت شین قرار می‌دادند مثل شکوفه، شمع، شراب، شکر و شیرینی، شربت، شاهدانه و شمشاد. برخی عقیده دارند که از دوره صفویه به بعد هفت شین به هفت سین تبدیل شده است.
تحویل سال نو از آداب و رسوم نوروز در اصفهان
به نزدیکی زمان تحویل سال، همه اعضای خانواده با بهترین لباس‌های خود دور سفره هفت سین جمع می‌شوند و منتظر اعلام زمان تحویل از رادیو یا تلویزیون می‌مانند.
در این لحظات تمام توجهات بر روی خوبی و خوش شانسی است و همه باید با چهره‌ای شاداب، لبخند بر لب و روحیه‌ای خوب در کنار سفره بنشینند و صحبت‌هایشان درباره خوشی و دعا برای برآورده شدن خواسته‌ها و رفع مشکلات باشد.
برای لحظه تحویل سال، حتی اگر شب باشد، اکثر مردم از خواب بیدار می‌شوند زیرا معتقدند اگر کسی در زمان تحویل خواب باشد، در طول سال به خواب خواهد ماند.
در این موقع، دعای مقلب القلوب را زمزمه می‌کنند و سپس همه به دیده‌بانان هستند.
“`
مردم در شب عید با تبریک گفتن و بوسیدن یکدیگر به خوشی می‌پردازند و شادی می‌کنند.
بسیاری از افراد بر این باورند که در زمان تحویل سال هر کجا که باشند، می‌توانند تا آخر سال در آن مکان بمانند.
به همین خاطر، برخی از مردم زمان تحویل سال را در مکان‌های مقدس مثل زیارتگاه‌ها و امامزادگان می‌گذرانند و در این لحظات خوش، به دعا و نیایش با خدا می‌پردازند.
در لحظه‌ی تحویل سال، برای سلامت و ایمنی از بلاها و آسیب‌های زمینی و آسمانی، هفت سلام قرآن را با زعفران روی ظرف چینی نوشته و با آب باران یا آب زمزم و در غیر این صورت با آب معمولی شسته و می‌نوشند. این هفت سلام شامل:
بسم الله الرحمن الرحیم سلام علی نوح فی العالمین
سلام قولاً من رب الرحیم
سلام علی ابراهیم
سلام علی موسی و هارون
سلام علی آل یاسین
سلام علیکم طبتم فادخلوها خالدین
سلام هی حتی مطلع الفجر
پس از تحویل سال، اعضای خانواده به یکدیگر عید مبارک می‌گویند و کوچکترها دست بزرگ‌ترها را می‌بوسند و بزرگ‌ترها نیز صورت کوچکترها را می‌بوسند. سپس، بزرگ خانواده به رسم تبریک به هر یک از اعضا پولی که در قرآن قرار داده است، عیدی می‌دهد.
شام شب عید از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
یک شب قبل از تحویل سال، زمان خوردن سبزی‌پلو با کوکوی سبزی و ماهی است. اعتقاد بر این است که خوردن پلو سبزی‌دار روح را شاداب کرده و به بدن رطوبت می‌دهد.
هرچند برخی مردم از درست کردن کوکوی سبزی در این شب اجتناب می‌کردند زیرا بر این باور بودند که این کار باعث می‌شود تا آخر سال مرتباً بگویند: (کو کو کو …) همچنین اعتقاد دارند که در زمان تحویل سال باید یک قابلمه لوبیا چشم بلبلی با پلو روی گاز باشد تا باعث برکت سال شود.
عده‌ای نیز رسم دارند که در شب سال نو حتماً رشته‌پلو یا آش رشته بپزند. خوردن این غذاها نشان‌دهنده این است که تا آخر سال کارها به خوبی پیش می‌رود.
خنچه عروس از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
در دوران عقد، داماد باید یک مجموعه کامل از لباس‌های بیرونی، کیف و کفش را برای عروس خانم تهیه کرده و قبل از عید به او بدهد.
عیدی عروس معمولاً شامل سکه طلا یا یک قطعه طلا زینتی است که در روز عید به همراه سبدی از گل‌های طبیعی یا شاخه‌های گل نقره و سینی شیرینی به او هدیه داده می‌شود.
خنچه نوعروسان قدیمی شکل و ظاهری خاصی داشت. شب قبل از تحویل سال، اگر در مرحله عقد بودند، خانواده داماد خنچه‌ای برای عروس می‌فرستادند.
این خنچه شامل مواردی بود که روی تخته‌های بزرگ و صاف به نام طَبَق قرار می‌گرفت. روی این تخته ترمه می‌انداختند و در آن چراغ زنبوری، کله قند، لباس، حنا، اسپند، آجیل، سبزه، وسایل هفت سین و شیرینی‌هایی مثل گز و سوهان که اصلی‌ترین آنها بود، قرار می‌دادند.
دور سبزه‌ها را با پارچه قرمز می‌پوشاندند و با مروارید و مهره سال نو مبارک را روی آن می‌نوشتند. این طبق‌ها را به عنوان خنچه روی سر چند نفر می‌گذاشتند و به همراه خانواده و بچه‌ها به خانه عروس می‌بردند و تا دیروقت جشن می‌گرفتند.
در این مراسم، اشعاری نیز خوانده می‌شد که از آن جمله است:
«عروسی می‌کنی، شویت مبارک حنا بر دست و گیسویت مبارک»
یا: «آقا داماده، مگه نمی‌دونی کیه! شاخ شمشاده، مگه نمی‌دونی کیه!»
یا: «قد و بالا چهار انگشته، زلف سیاه من را کشته. صد بار گفتم نکن همچین، زلف سیاه نکن قیچی. نشنیدی و کردی همچین، زلف سیاه کردی قیچی»
در تمام این مراسم، یک نفر با منقل اسپند را در آتش می‌ریخت و می‌گفت: «اسپند و اسپند دونه،
“`html
اسپند سی و سه دونه، بترکه چشم حسود و حسد، همسایه دست راست، همسایه دست چپ.
عید دیدنی از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
از اولین تا دوازدهمین روز نوروز مردم به خانه بزرگ‌ترها، خانواده و دوستان می‌روند و با یکدیگر دیدار می‌کنند و عید را تبریک می‌گویند.
دو یا سه روز اول عید مخصوص دیدن بزرگ‌ترها است و این کار معمولاً از خانه پدر و مادر شروع می‌شود و بعد به منازل دایی، عمه و دیگر بزرگ‌ترها و دوستان می‌روند. در این مراسم، کوچکترها ابتدا به دیدن بزرگ‌ترها می‌روند و بعد بزرگ‌ترها نیز دیدار کچک‌ترها را انجام می‌دهند.
چند سالی است که به دلیل بزرگ شدن خانواده‌ها و پخش بودن محل زندگی آنها، بعضی افراد تصمیم می‌گیرند که یک روز در خانه بمانند تا دیگران برای تبریک نوروز به دیدنشان بیایند.
هدف از این دید و بازدیدهای نوروزی، تازه کردن روابط، رفع کدورت‌ها و به جا آوردن سنت اسلامی صله رحم است که دین اسلام به آن تأکید دارد و نوروز بهترین فرصت برای این کار است.
عیدی دادن از جمله آداب و رسوم نوروز در اصفهان
با نگاهی به سنت‌های نوروزی در ایران متوجه می‌شویم که عیدی دادن و گرفتن همیشه یک رسم خوب و قدیمی بوده است و هرگز از آیین نوروز حذف نشده است.
کاتف در سفرنامه‌اش درباره عیدی دادن چنین می‌نویسد:“در روز عید نوروز، مردم به یکدیگر پول می‌دهند و کسانی که نیازمندند پول‌هایی به عنوان عیدی دریافت می‌کنند و همیشه این پول‌ها را در جیب‌هایشان نگه می‌دارند و می‌گویند که خوش یمن است که در سال نو، پول در جیب باشد تا این پول تا آخر سال جیب را خالی نکند.”
چنان‌که می‌گویند: «نیشکر را جمشید در این روز (نوروز) پیدا کرد و به مردم دستور داد تا از آن شهد و شکر درست کنند و آن را به هم هدیه دهند.»
در گذشته عیدی بچه‌ها معمولاً تخم‌مرغ‌های رنگی و مقداری گندم بود که به جیب بچه‌ها می‌ریختند. گاهی هم نارنج یا سکه‌های ۵ ریالی یا یک تومانی نقره‌ای به آنها هدیه می‌دادند.
پدر و مادرها هدیه‌های خود را برای فرزندان بر سر سفره هفت سین قرار می‌دادند و به آنها می‌گفتند که این را عمو نوروز آورده است.
برای برخی افراد، گرفتن عیدی از دست عیدی‌دهنده بسیار مهم است. بندرت عیدی بچه‌ها را در میان صفحات قرآن قرار می‌دهند و همچنین برخی دیگر هدیه‌هایی را برای مهمان‌ها در کنار سفره هفت سین آماده می‌کنند.
امروزه عیدی دادن فقط به خانواده و اقوام محدود نمی‌شود. عیدی دادن به سرایدار، رفتگر محله، نامه‌رسان و دیگر افراد زحمتکش جامعه نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
خوراک‌های نوروزی در اصفهان
یک یا دو هفته قبل از عید، خانواده‌ها شروع به تهیه ملزومات پذیرایی عید می‌کنند. این موارد شامل میوه، شیرینی و آجیل است. میوه‌ها را چند روز مانده به عید خریداری می‌کنند.
شیرینی‌ها شامل شیرینی‌های خشک کوچک، گز، سوهان و شکلات هستند. البته بعضی خانواده‌ها بسته به توان مالی خود ممکن است یک یا چند نوع از این شیرینی‌ها را تهیه کنند.
در گذشته، نزدیک عید، زن خانه به فکر تهیه آجیل عید می‌افتاد. برای این کار گندم را پوست می‌کند و با شاهدانه، گندم شادونه درست می‌کردند و برنجک هم تهیه می‌کردند.
تخمه هندوانه‌هایی که در تابستان جمع‌آوری شده بودند را شسته و می‌پختند، سپس به آن نمک و گلپر اضافه می‌کردند و در آفتاب خشک می‌کردند. برخی نیز تخمه‌ها را با نمک و آبلیمو طعم‌دار می‌کردند و بعضی مادربزرگ‌ها که حوصلۀ بیشتری داشتند، تخمه‌ها را خیس کرده و یکی‌یکی با چکش می‌شکستند.
به این تخمه‌ها نخودچی و کشمش هم اضافه می‌کردند و به این ترتیب آجیل عید آماده می‌شد. همچنین در ایام عید از مهمان‌ها با شیرینی و گز پذیرایی می‌کردند. شیرینی‌ها عموماً کرکی، برنجی، نخودچی یا نوعی شیرینی به نام نان شیرینی بودند.
سیزده بدر در اصفهان
“`
در اصفهان، مراسم سیزده بدر با شادی و هیجان خاصی برگزار می‌شود. مردم اصفهان به طبیعت احترام می‌گذارند و اهمیت زیادی به حفظ آن می‌دهند.
در این روزها، مردم اصفهان گیاهان عطرآگین مثل شب بو و سنبل و همچنین ماهی قرمز تهیه می‌کنند و پوشیدن لباس نو با رنگ‌های شاد یکی از آداب و رسوم نوروز در این شهر است. همچنین شیرینی‌های معروف اصفهان مانند گز، نبات و پولکی هم جزء پذیرایی‌های اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی به شمار می‌رود.
بیشتر بخوانید:
