آشنایی با اصول پرورش زنبور  (2 نکته مهم)

روش های پرورش زنبور

پرورش زنبور یک شغل جذاب است که می‌تواند برای شما درآمد خوبی به همراه داشته باشد. زنبور عسل یا مُنج، نوعی زنبور هست که عسل تولید می‌کند. زنبور عسل این کار را با جمع‌آوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد. در زبان فارسی، زنبور عسل به نام‌های منگ، منج و مگس انگبین هم شناخته می‌شود. هر کندو زنبور دارای سه نوع زنبور است: زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر.

زنبور ملکه مهم‌ترین زنبور در کندو است و نوعی رهبر به حساب می‌آید. اگر زنبور ملکه وجود نداشته باشد، زنبورهای کارگر نمی‌توانند شهد جمع آوری کنند و عسل تولید کنند. وقتی که در کندو تخم روز وجود داشته باشد، زنبورها شروع به تولید شفیره ملکه برای ایجاد ملکه جدید می‌کنند؛ در غیر این صورت کندو به مرور از بین می‌رود.

زنبورهای کارگر، زنبورهای ماده‌ای هستند که تمام کارهای جمع آوری و تولید عسل به عهده آن‌هاست. زنبور نر فقط برای بارور کردن ملکه وجود دارد و کار دیگری انجام نمی‌دهد.

گونه های مختلف زنبور عسل برای پرورش زنبور

1- زنبور عسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)
این دسته شامل گونه‌های زیر می‌شود:

• زنبور عسل سیاه یا Apis mellifera mellifera
• زنبور عسل ایتالیایی یا زنبور طلایی یا Apis mellifera ligustica
• زنبور عسل قفقازی یا Apis mellifera caucasica
• زنبور عسل کارنیولان یا Apis mellifera carnica
• زنبور عسل ایرانی یا Apis mellifera meda

2- زنبور عسل شرقی یا هندی (Apis cerana)
3- زنبور عسل بزرگ (Apis dorsata)
4- زنبور عسل کوچک (Apis Florea)

زنبور عسل معمولی یا اروپایی، مهم‌ترین گونه شناخته شده زنبور عسل است و اکثر مطالب مربوط به پرورش زنبور عسل به همین گونه مربوط می‌شود.

پرورش زنبور در ایران

در ایران، به طور متوسط هر فرد 978 گرم عسل تولید می‌کند و 961 گرم عسل مصرف می‌کند. زنبورداری در ایران تاریخ طولانی دارد. در دوره هخامنشیان، پرورش زنبور عسل رایج بود و از عسل به عنوان ماده‌ای غذایی و دارویی استفاده می‌شد. ایرانیان حدود 800 سال قبل از میلاد با این حشره مفید آشنا شدند. با پیشرفت زنبورداری در اروپا و آمریکا و ورود کندوهای مدرن و ملکه‌های هیبرید به کشور از سال 1335 به بعد، افرادی در نقاط مختلف عسل‌خیز کشور به ایجاد واحدهای صنعتی بزرگ پرورش زنبور عسل روی آوردند.

پرورش زنبور عسل در بیشتر مناطق خوش آب و هوای کشور رونق دارد. در برخی مناطق هنوز از کندوهای بومی استفاده می‌شود، اما آمار نشان می‌دهد که تعداد این کندوها در حال کاهش است و مردم به سمت کندوهای مدرن رفته‌اند. در حال حاضر زنبورداری در تمامی مناطق ایران به جز مناطق کویری گسترش یافته است.

شروع کار پرورش زنبور

برای شروع کار، در سال اول به عنوان کارآموز فعالیت کنید و با مطالعه کتاب‌ها و وبسایت‌های مربوط به زنبورداری و مشورت با افرادی که تجربه زیادی در این حرفه دارند، خود را برای یادگیری این کار آماده کنید. بهتر است کار پرورش زنبور عسل را با حداقل 2 کندو و حداکثر 6 کندو آغاز کنید.

هرگز با یک کندو شروع نکنید، زیرا در این صورت اگر به کمک نیاز داشته باشید، نمی‌توانید کار را ادامه دهید و احتمال اینکه ملکه از بین برود نیز وجود دارد، که می‌تواند شما را دلسرد کند. از سال بعد می‌توانید با خرید 20 تا 30 کندو کار خود را به عنوان یک شغل دوم ادامه دهید.

قیمت هر کندوی زنبور نزدیک به 320 هزار تومان است. اگر از کار خود راضی بودید، می‌توانید سال بعد 100 کندو بخرید. کسی که بیش از 100 کندو دارد، زنبوردار حرفه‌ای به حساب می‌آید. فصل بهار بهترین زمان برای شروع زنبورداری است.

در اواخر زمستان و اوایل بهار، زمانی که هوا کم کم گرم می‌شود، زنبورها فعالیت خود را آغاز کرده و به دنبال شهد و گرده از کندوهای خود خارج می‌شوند. بهار همچنین زمان مناسبی برای خرید و فروش کندوها است.

انتخاب محل پرورش زنبور عسل

محل انتخابی شما باید شرایط زیر را داشته باشد:

1- حداقل 4 کیلومتر از زنبورداران دیگر فاصله داشته باشد؛ هرچه زنبورهای کمتری در منطقه باشند، شهد بیشتری برای زنبورها وجود دارد. زنبورها می‌توانند تا 12 کیلومتر از کندوهای خود دور شوند.

2- منطقه باید دارای گل‌ها و گیاهان کافی و متنوع باشد که شهد تولید کنند. برای مثال، گل‌هایی مانند گل آهار، گل فاسلیا تنسیه، شکوفه‌های نارنج، گل خرگوشک، گیاه خار شکر، گیاه کرچک، گل آفتابگردان و شکوفه‌های انبه. به طور کلی، گیاهانی مثل توتون، پنبه، یونجه، شبدر، اسپرس، بیدمشک و زعفران نیز شهد و گرده برای زنبورها فراهم می‌کنند.

3- منطقه باید دارای شرایط آب و هوایی مناسب باشد. اگر هوا خیلی گرم یا سرد باشد یا باران زیاد ببارد و بادهای قوی بوزد، برای زنبورها خوب نیست. زنبور عسل در دماهای بین 16 تا 32 درجه سانتی‌گراد بهترین فعالیت را دارد و در دماهای بین 34 تا 39 درجه سانتی‌گراد و 16 تا 8 درجه سانتی‌گراد فعالیت آنها کاهش می‌یابد. در دماهای زیر 8 و بالای 39 درجه سانتی‌گراد، زنبورها از کندو خارج نمی‌شوند.
4- وجود آب آشامیدنی کافی در منطقه
5- نبود حیواناتی مانند خرس و پرندگان زنبورخوار در منطقه
6- وجود راه‌های حمل و نقل مناسب برای دسترسی به بازار
7- رعایت فاصله 2.5 متر بین دو کندو ضروری است.

بهترین مکان برای قرار دادن کندوها، باغ یا مزرعه‌هایی است که محصولات آنها نیاز به گرده‌افشانی زنبور عسل دارند.

اهمیت تغذیه زنبور در پرورش زنبور

1 – یکی از مهم‌ترین موارد تغذیه، در اواخر تابستان یا اوایل پاییز است، زمانی که هنوز هوا سرد نشده و شهد در طبیعت کم یا قطع می‌شود. اگر غذا کافی در کندو ذخیره نشده باشد، باید زنبورها را تغذیه کنید تا آنها در زمستان عسل داشته باشند. در هوای سرد باید از تغذیه با شربت خودداری کنید چون زنبورها نمی‌توانند آن را مصرف کنند و باید قاب‌های پر عسل به کندو داده شود.
2 – برخی مواقع، کندوهایی که غذا را در زمستان مصرف کرده‌اند باید در اوایل بهار قبل از اینکه شهد در طبیعت ظهور کند، تغذیه شوند.
3 – در تابستان، زمانی که شهد در طبیعت وجود ندارد و شما نمی‌توانید زنبورها را جا به جا کنید، تغذیه لازم است.

دلایل تغذیه کلنی‌ها:

1 – تحریک زنبورها برای تولید مثل و پرورش نوزادان.
2 – زمانی که ذخایر غذایی زنبورها کم است و کلنی در خطر گرسنگی قرار دارد.
3 – در مواقعی که دارو مصرف می‌شود.
4 – هنگام ایجاد کندوی جدید یا زنبور پاکتی.
5 – در زمان پرورش ملکه (کندوهای شروع کننده، خاتمه دهنده، پرستار و جفت‌گیری).
6 – در زمان تعویض ملکه.

مهم‌ترین غذا برای یک کندو یکی یا چند قاب پر از عسل است، اما زنبورداران معمولاً ترجیح می‌دهند به جای عسل، از شکر آب‌کرده استفاده کنند.

وسایل مورد نیاز برای پرورش زنبور عسل

لباس مخصوص زنبورداری:

این لباس‌ها معمولاً به صورت یکسره یا دو سره طراحی می‌شوند و تمام بدن را پوشش می‌دهند. برای استفاده از آن‌ها، باید چکمه بپوشید و یک کلاه مخصوص زنبورداری بر سرتان بگذارید. هنگام شروع به کار با زنبورها، پوشیدن دستکش چرمی یا پلاستیکی پیشنهاد می‌شود، تا زمانی که بدنتان به نیش زنبورها واکنش نشان ندهد. اما بهتر است بعد از اینکه به زنبورها عادت کردید، فقط در مواقع ضروری از دستکش استفاده کنید. بدون دستکش می‌توانید راحت‌تر کارهایتان را انجام دهید.

دودی:

وقتی که قصد دارید درب کندو را باز کنید، قبل از شروع کار باید از دودی استفاده کنید. دودی معمولاً از مواد طبیعی مثل پوست و برگ درختان، کاه و … ساخته می‌شود. قبل از اینکه به کندو نزدیک شوید، کمی دود به آن می‌زنید تا زنبورها متوجه شوند. این کار باعث می‌شود زنبورها کمتر به شما نیش بزنند.

اهرم:

اهرم ابزاری است که از آن برای باز کردن درب کندو، جدا کردن قاب‌های چسبیده به هم، تمیز کردن کندو و جدا کردن موم‌های اضافی استفاده می‌شود.

برس زنبور:

این برس مخصوص زنبورهاست و به خصوص در زمان برداشت عسل به کار می‌رود.

کاردک:

این ابزار در کارهای مختلف زنبورداری کاربرد دارد.

سیم گالوانیزه:

از این سیم برای سیم‌کشی قاب‌ها یا چارچوب‌ها استفاده می‌شود.

موم دوز:

موم دوز دارای یک چرخ دندانه‌دار است که باید آن را در آب گرم گرم کنید. سپس با استفاده از تخته موم دوز، سیم را به ورقه موم می‌دوزید تا به هم بچسبند.

تخته موم دوز:

این تخته برای چسباندن یا دوختن ورق‌های موم به قاب‌های سیم‌کشی شده استفاده می‌شود.

موم بر:

این ابزار دارای یک چرخ فلزی تیز است و از آن برای برش ورق‌های موم به اندازه‌های مورد نظر استفاده می‌شود.

ظرف غذا خوری:

این ظروف در اشکال مختلف وجود دارند و در زمان تغذیه مصنوعی زنبورها از آن‌ها استفاده می‌شود.

قفس ملکه:

این قفس برای جابجایی ملکه زنبورها و معرفی او به کندو به کار می‌رود.

چنگال مخصوص عسل:

این چنگال برای برداشتن درپوش شان‌های عسل یا جمع‌آوری عسل در زمان برداشت استفاده می‌شود.

اکستراکتور:

این دستگاه برای استخراج عسل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

انواع عسل

• یک نوع عسل، عسل طبیعی است، که به طور مستقیم از شهد گل‌ها به دست می‌آید.
• نوع دیگر عسل، عسل شکری نام دارد. این عسل وقتی تولید می‌شود که زنبوردار به زنبورها شکر می‌دهد، به ویژه در فصل بهار.

یک نوع عسل وجود دارد که به آن عسل تقلبی می‌گویند. این عسل توسط زنبورها تولید نمی‌شود. گاهی اوقات، آن را با استفاده از نشاسته تهیه می‌کنند و بعد مقداری عسل طبیعی به آن اضافه می‌کنند و به این محصول عسل می‌گویند.

محصولات تولیدی زنبور عسل

1- عسل
2- گرده گل
3- ژله رویال یا شاه‌انگبین: این ماده غذایی که به آن ژله رویال هم می‌گویند، توسط زنبورهای عسل تولید می‌شود. همه لاروها در سه روز اول زندگی خود از این ماده غذایی قوی استفاده می‌کنند. این ماده بسیار مغذی و گرانبهاست.
4- بره‌ موم: بره موم ماده‌ای شبیه موم است که زنبورهای عسل آن را تولید می‌کنند. این ماده حالت چسبناک و خمیری دارد و بویی خوب از خود بیرون می‌دهد. رنگ بره موم می‌تواند از سبز تا قهوه‌ای تیره متغیر باشد. رنگ و بوی آن در مناطق مختلف متفاوت است و ویژگی‌های آن به نوع گیاهان در آن منطقه بستگی دارد. در هوای سرد، بره موم سفت و شکننده می‌شود، اما در هوای گرم، نرم و چسبناک خواهد بود.
5- زهر

بیشتر بخوانید: