آشنایی با اصول کاشت و نگهداری درخت کنار (2 نکته مهم)
“`html
معرفی درخت کنار
کنار در زبان عربی و sometimes in پ‍ارسی به نام سدر نیز شناخته میشود. در ایران معمولاً برگ‌های کوبیده آن را نیز «سدر» می‌نامند. اما باید بدانید که سدر در واقع درختی متفاوت و متعلق به خانواده مخروطیان است که شباهت زیادی به درخت کاج دارد. برگ‌های درخت کنار، کوچک و به شکل قلب هستند و معمولاً سه رگبرگ برجسته در آنها وجود دارد که گوشواره‌های آن به شکل خار درآمده‌اند.
انواع مختلفی از جنس Zizyphus در نقاط گوناگون دنیا، به ویژه در مناطق گرمسیری و مدیترانه‌ای رشد می‌کنند. درخت کنار یکی از این انواع است که در مناطق مختلف جنوب ایران یافت میشود و انواع متعدد دارد. این درخت به شکل طبیعی و نیمه طبیعی، و همچنین به صورت کاشته شده در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک کشور دیده میشود. درخت کنار به شوری و بالا بودن سطح آب زیرزمینی و همچنین به گرما و خشکی شدید مقاوم است. حتی در شرایطی که درختان انبه و مرکبات قادر به رشد نیستند، درخت کنار می‌تواند خوب رشد کند. برای رشد بهتر، درخت کنار خاک‌های شنی عمیق و با زهکشی خوب را ترجیح می‌دهد و خاک‌هایی با pH خنثی یا کمی قلیایی را بهتر تحمل می‌کند. اگر در فصل میوه‌دهی، درختان را به اندازه کافی آبیاری کنند، می‌توانند میوه بهتری بدهند و این کار برای درخت هم سودمند خواهد بود.
گیاه شناسی کنار
درخت کنار که با نام علمی Zizyphus شناخته میشود، درختی است که به حدود ۱۰ متر ارتفاع می‌رسد و دارای شاخه‌های سفید تا خاکستری است. برگ‌های آن به شکل قلب و کشیده هستند و معمولاً دارای سه رگبرگ برجسته‌اند که گوشواره‌های آنها به خار تبدیل شده‌اند.
کنار از خانواده Rhamnaceae و جنسی به نام Zizyphus است که این خانواده شامل ۵۰ جنس و ۶۰۰ گونه مختلف است. ویژگی‌های مهم این خانواده شامل برگ‌های ساده، معمولاً متناوب و گل‌های منظم از نوع نر یا هر دو نوع نر و ماده می‌باشد. کاسه گل آنها شامل ۴ تقسیم است و جام گل آنها ۴ یا ۵ گلبرگ دارد. پرچم‌ها معمولا به تعداد قطعات جام گل و تخمدان آنها آزاد یا کمی متصل به کاسه گل است و معمولاً دارای ۳ خانه می‌باشند. میوه‌های آن می‌تواند خشک، شکوفا یا گوشتی باشد و به صورت شفت و دارای یک یا چند دانه است.
انواع مختلفی از جنس Zizyphus در نقاط مختلفی از دنیا، به ویژه در مناطق گرمسیری و مدیترانه‌ای رشد می‌کنند. درخت کنار نیز یکی از این انواع است که در مناطق مختلف جنوب کشور ایران می‌روید و انواع متنوعی دارد. در واقع، این یک نوع وحشی و خودرو از جنس عناب (Z.spinachristi) به شمار می‌آید و ما بیشتر روی گونه دیگری از همین جنس به نام Z.mauritiana یا کنار هندی صحبت خواهیم کرد. این درخت یکی از مهمترین گیاهان در مناطق گرمسیری شناخته میشود و در هندوستان یکی از محصولات مهم محسوب میشود که از قرن‌ها پیش در این کشور کاشته میشود و همچنین در ادبیات باستانی سانسکریت به آن اشاره شده است.
نیازهای اکولوژیک کنار
آب و هوا: بهترین دما برای رشد درخت کنار بین ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد است و با افزایش دما، میزان تولید میوه کاهش می‌یابد.
درخت کنار تا ارتفاع ۸۰۰ متر از سطح دریا به خوبی رشد می‌کند. دماهای زیر صفر و یخبندان ممکن است به شاخه‌های جوان و میوه‌های در حال رشد آسیب برساند و موجب کاهش محصول و رشد درخت شود. این درختان به گرما علاقه دارند و برای مناطق گرم بسیار مناسب هستند. درختان کنار به راحتی وزش بادهای شدید را تحمل می‌کنند و در بسیاری از موارد به عنوان بادشکن نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کنار درختی مقاوم به خشکی است و ریشه‌های عمیق آن به این درخت کمک می‌کند که در شرایط کم آبی و حتی وقتی که خاک سطحی کاملاً خشک است، زنده بماند. گونه Ziziphus Nummularia حتی در مناطقی با بارندگی سالانه کمتر از ۱۰۰ میلی‌متر نیز به طور گسترده رشد کرده است. درخت کنار همچنین قادر به تحمل آلودگی ناشی از تردد در کنار جاده‌ها است و حتی بعد از آتش‌سوزی، بسیاری از گیاهان کنار در طول سه ماه دوباره جوانه می‌زنند.
خاک: به خاطر سیستم ریشه قوی و گسترده‌ای که درخت کنار دارد، می‌تواند…
“““html
در خاک‌های ضعیف و کم‌حاصل که برای کاشت درختان میوه یا سایر محصولات زراعی مناسب نیستند، می‌توان درخت کنار را کشت کرد. خاک‌های خنثی یا کمی قلیایی برای رشد و تولید درخت کنار بسیار مناسب هستند. این درختان تا EC حدود ۶/۱۸ دسی‌زیمنس بر متر می‌توانند زنده بمانند.
روش‌های تکثیر کنار
۱- تکثیر کنار به وسیله بذر:
برای کشت بذر کنار، بذر باید از نوع مرغوب انتخاب شود. بذر مناسب باید از نظر کیفیت خوب، اندازه بزرگ و طعم خوشمزه باشد. همچنین نسبت گوشت به هسته باید زیاد باشد و تحمل گیاه هم باید بالا باشد.
میوه‌ها باید کاملاً رسیده باشند؛ حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد میوه‌هایی که می‌افتند، بذر زنده و قابل کاشت ندارند. هسته‌ها را می‌توان در محلول ۱۷ تا ۱۸ درصد نمک قرار داد و بذرهایی که شناور می‌شوند، باید دور بریزید. می‌توان پوسته سخت بذرها را با ابزار مختلف بشکنید یا ترک ایجاد کنید. در این صورت بذرها پس از یک هفته جوانه می‌زنند، ولی در غیر این صورت ممکن است ۳ تا ۴ هفته طول بکشد تا سبز شوند.
هدف از کاشت بذرهای مناسب، تهیه پایه‌هایی برای انجام پیوند است. بذرها را می‌توان مستقیم در زمین اصلی کاشت تا از جابجایی نشاءها جلوگیری شود، یا اینکه آنها را در خزانه در ردیف‌هایی با فاصله ۶۰ سانتی‌متر از هم و ۲۳ سانتی‌متر روی ردیف‌ها بکارید. همچنین می‌توان بذرها را در کیسه‌های پلاستیکی یا در گلدان‌های ۲۳ × ۲۸ سانتی نیز کاشت. پس از ۳ تا ۴ ماه، قطر پایه‌ها به حدود ۱۲ میلی‌متر می‌رسد که برای پیوند مناسب است.
۲- تکثیر کنار با استفاده از پیوند:
زمان پیوند جوانه یا شاخه بستگی به فصل و نوع واریته دارد. بذرهایی که در کیسه‌های پلاستیکی ۱۰ × ۲۰ سانتی‌متری کاشته شده‌اند، در اواخر تیرماه تا مرداد باید جابجا شوند و عملیات پیوند در اواخر مرداد تا مهر باید انجام شود (نهال‌ها باید با فاصله ۸ × ۸ متر کاشته شوند). نهال‌هایی که زودتر کشت شده‌اند (حدود بهمن و اسفند) می‌توانند عملیات پیوند را زودتر انجام دهند (اواخر خرداد تا تیرماه) و اگر در این زمان‌ها نهال به اندازه لازم نرسیده باشد، پیوند را باید به سال بعد موکول کرد. در این صورت باید گیاه را چند سانتی‌متر بالاتر از سطح زمین در اسفندماه سال سوم قطع کرد. با این کار شاخه‌های جدیدی از گیاه ایجاد میشود که می‌توان روی بهترین و با کیفیت‌ترین آنها در اواخر خرداد تا تیرماه عملیات پیوند را انجام داد.
در آزمایشی که در کیسه‌های آکاتین انجام شد، مشخص گردید که کاشت بذر در این کیسه‌ها باعث یکنواختی بیشتری در نهال‌ها نسبت به کشت در زمین میشود، هرچند که در همین آزمایش رشد نهال‌های کشت شده در خزانه بیشتر از کیسه‌های پلاستیکی بود.
آفات و بیماری‌های درخت کنار
۱ـ مگس سفید کنار (Acaudaleyrodes rachipora singh)
مگس سفید کنار در هر دو دوره میوه‌دهی و در تمام طول سال بر روی قسمت‌های گیاه، به ویژه برگ‌ها فعال است. برای مقابله با این آفت، استفاده از سم اکتیلیک ۵۰ درصد با نسبت یک در هزار در زمان ظهور حشرات کامل توصیه میشود.
“`
۲ـ شپشک کنار: (Parlatoria crypta)
شپشک کنار در نقاط مختلف برگ دیده میشود. این آفت در جاهایی که درختان کنار در بین درختان مرکبات رشد کرده‌اند، بیشتر دیده میشود. برای مقابله با آلودگی‌های جدید، سمپاشی با حشره‌کش دیازینون توصیه میشود.
۳ـ کرم برگخوار کنار: (Euzopherasp . Nearbigella)
این آفت به داخل برگ‌ها نفوذ می‌کند و بین لایه‌های برگ به شکل مینوز تغذیه می‌کند و با این تغذیه، کانال‌های پیچیده‌ای در برگ ایجاد می‌کند. می‌توان این آفت را با سموم تماسی و نفوذی در مراحل اولیه کنترل کرد.
۴ـ موریانه: (Microcerotermes diaversus)
این آفت به درختان ضعیف کنار حمله می‌کند و در خاک‌های شنی شدت بیشتری دارد. تغذیه و آبیاری مناسب به درختان کمک می‌کند تا مقاوم‌تر شوند. همچنین شخم باغات کنار در اوایل بهار و پاییز می‌تواند خسارت آفت را کاهش دهد.
۵ـ مگس سفید: (Carpomyia Vesuviana)
خسارت این آفت از مرحله لاروی و از زمان شکل‌گیری میوه شروع میشود. لاروها با تغذیه از میوه‌ها باعث فساد و ریزش آنها می‌شوند. برای کنترل این آفت، شخم عمیق باغ در تابستان به‌منظور از بین بردن شفیره‌ها و جمع‌آوری میوه‌های آلوده توصیه میشود. همچنین سمپاشی در سه مرحله با حشره‌کش مونوکروتوفوس ۰۳/ درصد زمانی که میوه‌ها به اندازه نخود هستند، مرحله دوم ۱۵ روز بعد با مالاتیون ۰۵/ درصد و مرحله سوم ۱۵ روز بعد با کارباریل ۱/۰ درصد پیشنهاد میشود.
بیماری‌ها: بیماری سفید پودری کنار به دلیل دماهای پایین و هوای ابری (رطوبت بالا) شیوع پیدا می‌کند و برای کنترل آن، محلول پاشی با قارچ‌کش دینوکاپ به غلظت ۲/۰ درصد توصیه میشود.
روش‌های برداشت کنار
برداشت میوه کنار به صورت دستی و با تکاندن یا ضربه زدن به شاخه‌های درخت انجام میشود. برداشت میوه‌ها به همراه دمگل، عمر انبارداری آنها را افزایش می‌دهد. برداشت میوه‌ها به چند مرحله انجام میشود زیرا میوه‌ها به طور همزمان نمی‌رسند. به طور معمول در یک فصل برداشت، ۴ تا ۵ مرحله برداشت انجام میشود.
درختان کنار پیوندی در مناطق گرمسیری در سال دوم شروع به تولید میوه می‌کنند و در مناطق نیمه خشک و نیمه گرمسیری، با آبیاری مناسب، معمولاً ۸۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم میوه از هر درخت برداشت میشود.
انبارداری: میوه‌ها را بعد از برداشت می‌توان در دمای ۲۵ تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد نگهداری کرد. بهتر است میوه‌ها در کیسه‌های پارچه‌ای یا پلاستیکی سوراخ‌دار و در جعبه‌ها نگهداری شوند. با توجه به نوع رقم و شرایط انبار، میوه‌ها می‌توانند بین ۴ تا ۱۵ روز بدون تغییر کیفیت، طعم و بو نگهداری شوند. با قرار دادن در میوه‌ها در اتاقک‌های خنک، می‌توان عمر نگهداری آنها را بیشتر کرد.
موارد مصرفی و خواص کنار
میوه کنار سرشار از قند و ویتامین‌های A، B و C و همچنین مواد معدنی مانند فسفر، کلسیم و آهن است. از میوه کنار محصولات مختلفی مانند آب میوه، شکلات، شربت و مربای کنار تهیه میشود.
میوه نارس آن باعث دل‌درد میشود و میوه رسیده آن هضم را سخت می‌کند. خوردن ۲۰۰ گرم از آن می‌تواند باعث تخلیه صفرا از معده و روده‌ها گردد و حرارت بدن را پایین می‌آورد. خوردن میوه رسیده، به ویژه ترش آن، می‌تواند گرفتگی‌های معده را باز کند و در کشتن کرم‌ها مؤثر باشد. اما برای افرادی که مزاج سرد دارند، مضر است و باید آن را با سکنجبین مصرف کنند.
سرخ کرده و بو داده میوه کنار خیلی خوب است و برای درمان اسهال، زخم‌های روده و تب‌های گرم مفید است.
دانه‌های پخته این میوه خاصیت قابض دارند و ضماد کوبیده آن برای درمان شکستگی‌ها و تقویت اعضای بدن موثر است. اگر دانه‌های پخته را به حدی بپزید که غلیظ شوند و به بدن بمالید، برای رفع سستی بدن نیز مفید است.
ضماد برگ کنار و شستن بدن با آن در حمام برای درمان زخم‌ها، پاک کردن چرک بدن، تقویت موها، جلوگیری از ریزش مو و تقویت اعصاب بسیار موثر است. همچنین از برگ کنار برای ضدعفونی کردن و تحمل بدن در دماهای بالا و کاهش تبخیر پوست استفاده میشود. عصاره سدر به ویژه برای درمان بیماری‌های قارچی پوست خاصیت ضد قارچی دارد. از برگ‌های کنار برای تغذیه کرم ابریشم در تولید ابریشم هم می‌توان استفاده کرد.
نوشیدن آب جوشانده و پخته ریشه کنار نیز مغذی و مفید است. حدود ۲۰۰ گرم ریشه را بیرون آورده، تمیز کنید و پوست آن را خراش دهید. سپس در آب بگذارید و بجوشانید تا عصاره‌اش بیرون بیاید و آب آن رنگ سرخ به خود بگیرد. بعد از صاف کردن، می‌توانید آن را بنوشید. عصاره ریشه برای چاق شدن و درخشندگی پوست صورت سودمند است.
صمغ پخته این درختان برای رفع شوره و خارش سر استفاده میشود. زنبورهای عسل از گل‌های انواع مختلف کنار تغذیه می‌کنند. از درخت کنار برای جنگل‌کاری، بیابان‌زدایی، ساخت حصار و بادشکن نیز استفاده میشود.
بیشتر بخوانید:
