آشنایی با انواع کود و کاربردهای آن (2 نکته مهم)

انواع مختلف کود

کود یک نوع مکمل ویتامینی برای گیاهان است که کشاورزان برای تقویت محصولات و تغذیه خاک به کار می‌برند. کودها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند که این تقسیم‌بندی بر اساس ویژگی‌ها، منشاء و مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها است.

1. کود آلی (ارگانیک)
2. کود زیستی (بیولوژیک)
3. کود شیمیایی (معدنی)

کود آلی

کود آلی که به آن کود ارگانیک نیز می‌گویند، از منابع طبیعی تولید می‌شود و هیچ مواد افزودنی مصنوعی ندارد. این نوع کودها دارای پایه کربنی هستند و از بقایای مواد زنده یا زنده در گذشته تشکیل شده‌اند. برای مثال، بقایای گیاهان، فضولات حیوانات یا ترکیبی از این دو، همگی نمونه‌هایی از کودهای ارگانیک به شمار می‌آیند.

موارد مصرف کود آلی

کود آلی برخلاف کود شیمیایی برای خاک ضرری ندارد و در مقدار زیاد هم به گیاه آسیب نمی‌زند. این نوع کود برای تقویت سبزیجات، افزایش گل‌دهی و سرسبزی چمن‌ها بسیار مفید است. همچنین برای تقویت دانه‌های تازه کاشته شده، گیاهان جوان و حتی بالغ هم استفاده می‌شود.

انواع کودها ی آلی

کود آلی انواع مختلفی دارد و هرکدام اثر متفاوتی روی خاک دارند. به طور کلی، سه نوع کود آلی وجود دارد:

1. کود حیوانی
2. کود سبز
3. کمپوست

کود حیوانی

کشاورزان از زمان‌های قدیم متوجه شدند که در مکان‌هایی که فضولات حیواناتی مانند اسب، گاو، گوسفند و مرغ وجود دارد، گیاهان رشد بهتری دارند. بنابراین، از آن زمان همواره از کود حیوانی برای رشد گیاهان استفاده می‌شود. امروزه کود انسانی نیز در میان کشاورزان به کار می‌رود. کود حیوانی نه تنها مواد مورد نیاز گیاهان را تأمین می‌کند، بلکه به بهبود خواص خاک مانند افزایش نفوذپذیری، نگهداری آب و افزایش فعالیت‌های بیولوژیکی آن کمک می‌کند.

کود سبز

یکی از روش‌های قدیمی برای افزایش باروری خاک این است که قبل از کاشت محصول اصلی، نوعی دیگر از گیاه را بکارند و بعد از رشد آن، فقط آن را برداشت کنند. هدف از این کار استفاده از مزایای گیاه کاشته شده است و هیچ محصولی از آن برداشت نمی‌شود، بلکه فقط شرایط بهتری برای کاشت محصول اصلی و بهبود ویژگی‌های خاک فراهم می‌شود. گیاهی که کاشته می‌شود باید سریع رشد کند، به آب و کود کمی نیاز داشته باشد و مواد مورد نیاز خاک را تأمین کند.

کمپوست

کمپوست یا پوسال ترکیبی از پسماندهای گیاهی و حیوانی است که به کمک فرآیندهای مختلف به وجود می‌آید. این نوع کود از کهن‌ترین روش‌های بازیافت است و شامل زباله‌های شهری، فاضلاب و لجن می‌شود که به کمک فرآیند تجزیه به شکل کود در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کمپوست در باغداری، کشاورزی، جلوگیری از فرسایش و بهبود خاک به کار می‌رود و می‌تواند به عنوان آفت‌کش طبیعی نیز عمل کند.

کود بیولوژیک

این دسته
“““html

از کودها به عنوان ابزاری استفاده می‌شود که در آن میکروارگانیسم‌های مفید به کار گرفته می‌شوند تا گیاهان رشد کنند و خاک بارور بماند. این روش هیچ گونه آلودگی یا ضرری برای اکوسیستم مزرعه و محیط زیست ندارد. این کودها به چند نوع تقسیم می‌شوند، شامل باکتری‌ها، قارچ‌ها، جلبک‌ها، اکتینومیست‌ها و میکروارگانیسم‌های مؤثر (EM).

مهم‌ترین کودهای بیولوژیک عبارتند از:

۱) تثبیت‌کننده‌های ازت هوا؛
۲) قارچ‌های میکوریزی که با ریشه برخی گیاهان همزیستی دارند و تأثیرات مفیدی ایجاد می‌کنند؛
۳) میکروارگانیسم‌های حل‌کننده فسفات که فسفات نا محلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کنند؛
۴) اکسیدکننده گوگرد (تیو باسیلوس) که کودی با باکتری تیو باسیلوس است و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می‌شود؛
۵) کرم‌های خاکی که در تولید هوموس به کار می‌روند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست تولید می‌کنند.

تثبیت‌کننده‌های ازت مولکولی:

تاریخچه استفاده از تثبیت‌کننده‌های ازت به زمان طولانی برمی‌گردد و این کودها در حال حاضر در بسیاری از نقاط جهان به کار می‌روند. به طوری که سالانه حدود ۱۷۵ میلیون تن ازت به خاک اضافه می‌شود. با افزایش جمعیت و نیاز به غذای بیشتر، از کودهای شیمیایی بیش از حد استفاده شده که معایبی مانند آلودگی آب و خاک، کاهش کیفیت محصولات و همچنین خطر برای سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده را به همراه داشته است. امروزه، معروف‌ترین و رایج‌ترین کودهای میکروبی که به طور تجاری عرضه می‌شوند، باکتری‌های تثبیت‌کننده ازت هستند. مهم‌ترین آن‌ها ریزوبیوم‌ها هستند که با گیاهان لگومینوز و نیز باکتری‌هایی مانند آزوسپریلیوم و سیانو باکتری‌ها که به شیوه‌های مختلفی با گیاهان همزیستی دارند، کار می‌کنند.

قارچ‌های میکوریزا:

واژه میکوریزا برای اولین بار توسط یک دانشمند به نام فرانک در سال ۱۸۸۵ معرفی شد. میکوریزا به معنای همزیستی میان قارچ و ریشه گیاه است. در این نوع رابطه، قارچ دلمه‌های رشته‌ای به نام میسیلیوم را در اطراف ریشه گیاه میزبان می‌سازد. قارچ مواد مغذی از جمله قند و ویتامین‌ها را از گیاه دریافت کرده و در عوض مواد معدنی و مخصوصاً فسفات را از خاک به گیاه تحویل می‌دهد.

بیشتر گیاهان می‌توانند سیستم میکوریزایی بسازند؛ به طوری که حدود ۸۳ درصد از دولپه‌ای‌ها و ۷۹ درصد از تک‌لپه‌ای‌ها این توانایی را دارند. اما بعضی گیاهان از جمله اعضای خانواده‌های (Cruciferae) مانند سنبل ختایی و کلم، و خانواده Chenopodiaceae جنس Beta و خانواده Polygonaceae جنس Fagopyrum نمی‌توانند سیستم میکوریزایی بسازند.

جنبه‌های زیست‌شناختی میکوریزا: میکوریزاها بر اساس نحوه قرار گرفتن میسیلیوم‌های آنها دور ریشه گیاهان به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند.

الف) میکوریزای بیرونی (Ectomycorrhizae):

این نوع میکوریزاها بیشتر در جنگل‌ها که شامل درختان مختلف هستند، پیدا می‌شوند. در اینجا قارچ میسیلیوم‌های زیادی را روی سطح ریشه ایجاد می‌کند و ریشه‌ها به طور مستقیم با خاک در ارتباط نیستند. این نوع میکوریزا به افزایش جذب رطوبت کمک می‌کند و توانایی گیاهان را در مقابل خشکی بالا می‌برد، به خصوص در مناطق خشک.

“““html

ب ) میکوریزای درونی (Endomycorrhizae)

در این نوع میکوریزا، نشانه‌های قارچی روی ریشه گیاه دیده نمی‌شود و از نظر ظاهری بین ریشه‌های آلوده و غیر آلوده هیچ تفاوتی نیست. هیف این قارچ‌ها از طریق تارهای نازک یا سلول‌های سطحی ریشه به داخل سلول گیاه نفوذ می‌کند. پس از ورود به سلول، هیف‌ها شبکه‌ای به وجود می‌آورند که از رشته‌های نازکی به نام آرباسکول تشکیل شده که شبیه به اندام‌های مکنده هستند. این آرباسکول‌ها برای تبادل مواد مورد نیاز بین قارچ و سلول گیاه عمل می‌کنند.

آرباسکول معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ درصد حجم سلول را اشغال می‌کند و بعد از مدتی از بین می‌روند و هضم می‌شوند. شاخه‌های هیف‌های درونی همچنین ساختارهایی به شکل کیسه با دیواره‌های ضخیم به نام وزیکول ایجاد می‌کنند. وزیکول‌ها برای ذخیره‌سازی موادغذایی و همچنین شکل پایدار قارچ عمل می‌کنند. به‌خاطر وجود این وزیکول‌ها و آرباسکول‌ها، این نوع میکوریزاها به نام قارچ‌های وزیکولار آرباسکولار شناخته می‌شوند.

کود شیمیایی

کود شیمیایی از زمان جنگ جهانی دوم به یکی از محبوب‌ترین و اصلی‌ترین نوع کودها برای کشاورزان تبدیل شده است. دلیل این استقبال، دسترسی آسان به آن، نیاز به حجم کم با تاثیر بیشتر، سهولت استفاده و قیمت پایین‌تر نسبت به سایر کودها است. کود شیمیایی از مواد معدنی تشکیل شده که به راحتی تجزیه و جذب می‌شوند و به اشکال مختلفی مانند پودر، گرانول، محلول و گاز تولید و عرضه می‌شوند.

کودهای ازت

ازت به اشکالی مانند نیترات، یون آمونیم و اوره برای گیاه قابل جذب است. نیترات آمونیم ۳۳ درصد ازت دارد و هر دو فرم آن برای گیاه قابل جذب هستند. نیترات به دلیل بار منفی‌اش به سختی به کلوئیدهای خاک جذب می‌شود و ممکن است شسته شود، اما آمونیوم بار مثبت دارد و به راحتی جذب می‌شود. اوره رایج‌ترین کود ازت در ایران است و به شکل آلی بوده و به راحتی جذب گیاه می‌شود. همچنین می‌توان از محلول آن برای محلول‌پاشی روی برگ گیاهان استفاده کرد. نیترات آمونیم را می‌توان قبل از کاشت یا بعد از رشد گیاه به خاک اضافه کرد. سولفات آمونیم همچنین ۲۴ درصد گوگرد دارد و هیدرات آمونیم که از حل شدن آمونیاک در آب به‌دست می‌آید نیز قبل از کاشت به خاک اضافه می‌شود.

نیترات کلسیم و نیترات پتاسیم ازت کمتری دارند و کمتر به عنوان منبع کود ازت در خاک مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کودها بیشتر در محلول‌های غذایی به عنوان منابع کلسیم یا پتاسیم استفاده می‌شوند.

کودهای فسفر

معمولاً درصد فسفر کودهای شیمیایی به صورت درصد اکسید فسفر ذکر می‌شود. اسید فسفریک که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می‌شود، قابل جذب گیاه است، اما به عنوان کود شیمیایی استفاده نمی‌شود. بخش عمده‌ای از کود فسفره که به خاک داده می‌شود، به علت وجود کلسیم در خاک‌های قلیایی و آهن و آلومینیوم در خاک‌های اسیدی، تثبیت می‌شود. معمولاً کود فسفره‌ای که به خاک داده می‌شود، در سال اول هنوز قابل جذب است و بخش کمی از آن در سال‌های آینده قابل استفاده می‌شود. این میزان بستگی به روش استفاده، بافت و ترکیب خاک، تاریخچه مصرف کود فسفره در خاک و مقداری که مصرف می‌شود، دارد.

به دلیل اینکه میزان حل شدن و حرکت کود فسفره در خاک محدود است، بهتر است این کودها قبل از کاشت به خاک افزوده شده و در ناحیه توسعه ریشه قرار بگیرند. حداکثر میزان محلول فسفر در pH بین ۶ تا ۵.۶ مشاهده می‌شود. بنابراین رساندن pH خاک به این محدوده می‌تواند به افزایش محلول شدن و جذب فسفر کمک کند. برای تغییر pH خاکهای اسیدی می‌توان از آهک استفاده کرد.

“`

خاک‌های قلیایی ممکن است با افزودن گوگرد یا کودهای اسیدی بهبود یابند. همچنین افزودن مقدار زیادی کود حیوانی نیز می‌تواند به کاهش pH خاک کمک کند. میزان حل شدن کودهای فسفره نیز متفاوت است.

کودهای پتاسیم

کمبود پتاسیم بیشتر در خاک‌های اسیدی و شنی دیده می‌شود، اما ممکن است در سایر خاک‌ها نیز به ویژه در شرایطی که آبیاری و برداشت محصول زیادی (مثل یونجه) انجام می‌شود، کمبود آن مشهود باشد. بیشتر کودهای پتاسیم در آب حل می‌شوند و روش افزودن آن‌ها به خاک تأثیر زیادی در کارایی آنها ندارد. کلرورپتاسیم، رایج‌ترین ترکیب پتاسیم در طبیعت است که حاوی ۶۰ تا ۶۲ درصد پتاسیم است، اما استفاده زیاد از آن در مواردی که پتاسیم زیادی نیاز است، چندان مناسب نیست زیرا ممکن است خطر مسمومیت ناشی از کلر ایجاد شود. در حالی که مقدار کمی کلر برای محصولاتی مانند توتون و پنبه لازم است، اما وجود بیش از حد کلر در خاک می‌تواند موجب کاهش کیفیت محصولاتی مثل سیب‌زمینی و توتون شود.

نیترات پتاسیم، که دارای ۴۴% اکسید پتاسیم است، کود گرانی است. سولفات پتاسیم، شایع‌ترین کود پتاسیم در کشاورزی است. پتاسیم همچنین از تجزیه بقایای گیاهی به خاک اضافه می‌شود، اما هوموس خاک به عنوان منبع مهم پتاسیم شناسایی نمی‌شود زیرا پتاسیم توسط مواد آلی تثبیت نمی‌شود. خاک‌هایی که دارای مقدار زیادی رس از نوع ورمی‌کولایت و ایلیت هستند، پتاسیم را تثبیت می‌کنند. پتاسیم موجود در محلول خاک به عنوان ذخیره پتاسیم خاک شناخته می‌شود و در صورتی که تثبیت شدید باشد، باید پتاسیم را به صورت نواری و قبل از کاشت به خاک اضافه کرد.

کودهای گوگرد

کمبود گوگرد در خاک‌های که به شدت در معرض شستشو هستند دیده می‌شود. در این صورت باید گوگرد را به عنوان کود به خاک اضافه کرد. مقدار گوگرد در کودها به صورت درصد عنصر گوگرد (s) ذکر می‌شود و انتخاب نوع کود گوگردی بستگی به pH خاک دارد. در خاک‌های اسیدی می‌توان از سولفات کلسیم یا جیپس به عنوان منبع گوگرد استفاده کرد. این ترکیب دارای ۱۸ درصد گوگرد و ۲۲ درصد کلسیم است و جیپس همچنین به افزایش pH خاک کمک می‌کند.

از پودر گوگرد نیز می‌توان به عنوان کود گوگرد استفاده کرد. عنصر گوگرد به وسیله فعالیت باکتری‌ها اکسید می‌شود و به صورت اسید سولفوریک و در نهایت به سولفات‌ها تبدیل می‌شود. هر چه ذرات گوگرد ریزتر و توزیع آن در خاک یکنواخت‌تر باشد، سرعت اکسیداسیون گوگرد بیشتر خواهد بود. اکسیداسیون گوگرد موجب اسیدی شدن خاک می‌شود و به همین دلیل در اصلاح خاک‌های قلیایی استفاده می‌شود. اکسید شدن گوگرد با حرارت و رطوبت مناسب حدود ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد. برخی از کودهای گوگردی (مثل SO2 و پلی سولفیدها) در آب آبیاری حل شده و به خاک اضافه می‌شوند.

کودهای کلسیم و منیزیم

کلسیم و منیزیم کمتر به عنوان کود استفاده می‌شوند زیرا کمبود آنها در بسیاری از خاک‌ها (به جز خاک‌های نواحی مرطوب) دیده نمی‌شود. خاک‌های نواحی مرطوب معمولاً اسیدی هستند و برای اصلاح آنها می‌توان از کلسیم و منیزیم استفاده کرد. در خاک‌های اسیدی، مقدار زیادی کربنات کلسیم، کربنات مضاعف کلسیم و منیزیم یا سولفات کلسیم برای اصلاح مصرف می‌شود که در نتیجه کمبود احتمالی کلسیم و منیزیم نیز رفع می‌شود. اگر هدف فقط تأمین کلسیم مورد نیاز گیاه باشد و تغییر pH خاک‌های اسیدی مورد نظر نباشد، می‌توان از کودهای فسفره حاوی کلسیم استفاده کرد. برای رفع کمبود منیزیم، می‌توان از سولفات منیزیم یا سولفات مضاعف منیزیم و پتاسیم استفاده کرد.

کودهای مخلوط

در بین عناصر ازت، فسفر و پتاسیم، بیشتر از همه نیاز است، بنابراین صنایع کودسازی اقدام به تولید کودهای مخلوط کرده‌اند که این کودها از مقادیر مشخصی از این عناصر به همراه مواد دیگر تشکیل شده‌اند. برخی از این کودها همچنین شامل درصدی از گوگرد نیز هستند.

کودهای میکرو المنت

در برخی از مناطق، به دلیل نوع خاک و شرایط آب و هوایی، گیاهان ممکن است به برخی مواد معدنی نیاز پیدا کنند. برای مثال، در مناطق خشک معمولاً کمبود آهن، روی، منگنز و مس وجود دارد، و در مناطق مرطوب ممکن است کلر، بور و مولیبدن کم باشد. این مواد، عناصر کمیابی هستند که گیاهان به آن‌ها نیاز دارند. اما باید دقت کرد که اگر از این مواد بیش‌ازحد استفاده شود، ممکن است به گیاه آسیب برساند.

اگرچه آهن، روی، منگنز و مس در خاک پیدا می‌شوند، اما شکل آن‌ها به گونه‌ای نیست که گیاه بتواند از آن‌ها استفاده کند. برای اینکه این مواد بهتر در دسترس گیاهان قرار بگیرند، می‌توان آن‌ها را به صورت محلول روی برگ‌های گیاه اسپری کرد یا با سموم دیگر ترکیب کرده و در زمان سم‌پاشی به گیاه رساند.

برخی از این مواد شامل سولفات کاتیون‌ها، کلروپتاسیم، بوراکس و مولیبدات سدیم و آمونیوم هستند. این کودهای شیمیایی که به راحتی در بازار پیدا می‌شوند، به کشاورزان کمک می‌کنند تا نیازهای گیاهان را تأمین کنند.

بیشتر بخوانید: