آموزش کاشت و تکثیر گلرنگ (2 نکته مهم)

معرفی گیاه گلرنگ

گلرنگ به خاطر ویژگی‌های خوبش مثل مقاومت به شوری خاک و خشکی هوا، و همچنین تحمل سرما در زمستان (نوع پاییزه)، و داشتن روغن باکیفیت که بالای ۹۰ درصد اسیدهای چرب غیراشباع دارد، همیشه به عنوان یک دانه روغنی با ارزش محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر، کشت گلرنگ در کشور ما افزایش پیدا کرده و تحقیقات برای ایجاد ارقام با عملکرد بالا، روغن زیاد، بی‌خار و مقاوم به سرما در حال پیشرفت است.

گلرنگ از مناطق مشرق زمین به‌ویژه عربستان سرچشمه گرفته و به دیگر قسمت‌های دنیا رفته است و امروزه در اکثر کشورها کشت می‌شود. از آن به عنوان منبع روغن و ماده رنگی گل‌هایش استفاده می‌شود. تکثیر گلرنگ از طریق کاشت دانه آن انجام می‌شود. برای سرعت بخشیدن به جوانه‌زنی، دانه‌ها را قبل از کشت به مدت ۲۴ ساعت در آب خیس می‌کنند و معمولاً در ارقام مختلف گلرنگ پس از ۴ تا ۵ ماه گیاه به مرحله برداشت می‌رسد. این گیاه در مناطق خراسان، تفرش، تبریز و جاهای دیگر می‌رویید.

گیاه شناسی گلرنگ

گلرنگ یک گیاه یک ساله است که ارتفاع آن حدود ۰.۶۵ متر است. کمی خاردار است و گل‌هایش شباهت به خارخسک دارد. برگ‌هایش بدون دمبرگ، پهن و موجدار با دندانه‌های پایانی حاوی خارهای ریز هستند. رگبرگ‌ها در زیر برگ به وضوح دیده می‌شوند. گل‌هایش به صورت منفرد در یک طبق کوچک لوله‌ای و زرد رنگ مایل به قرمز در انتهای شاخه گل-bearing ظاهر می‌شود. میوه آن فندقه‌ای سفید رنگ است که در بالای آن دسته‌ای از تارهای نازک وجود دارد.

گلرنگ یک گیاه بلند روز است، اما در هوای گرم، گلدهی آن به طور قابل توجهی زودتر اتفاق می‌افتد. گیاهچه‌های جوان به هوای سرد مقاوم هستند، اما در مرحله زایشی به سرما حساس می‌شود. گلرنگ به گرما هم مقاوم است و اگر خاک رطوبت کافی داشته باشد، می‌تواند دماهای حدود ۴۰ درجه سانتی‌گراد را تحمل کند. اما به هوای مرطوب، به ویژه در زمان گلدهی، علاقه‌ای ندارد و رطوبت زیاد در این دوره می‌تواند باعث ایجاد بیماری و کاهش عملکرد شود. گلرنگ با داشتن ریشه عمیق به خشکی مقاوم است، هرچند مقاومتش به خشکی کمتر از جو است. این گیاه به آب جمع‌شده و کمبود هوا نیز حساس است و خاک‌های عمیق با بافت متوسط و اسیدیته‌ای نزدیک به خنثی را ترجیح می‌دهد.

خاک مناسب کشت گلرنگ

برای جوانه‌زنی گلرنگ، نیاز به خاکی صاف و بدون کلوخ با رطوبت کافی دارد. در زراعت گلرنگ می‌توان از روش‌های مکانیزه مشابه با کشت غلات استفاده کرد، اما به خاطر ریشه عمیق، استفاده از گاوآهن‌های مخصوص و زیرشکن برای شکستن لایه‌های سخت در زیر خاک توصیه می‌شود. در مناطقی که رطوبت محدود است، باید اقدامات کشت به گونه‌ای باشد که حداکثر رطوبت در خاک حفظ شود. برای تولید اقتصادی، استفاده از شخم مناسب برای رشد خوب ریشه در مناطقی که خاک مناسب نیستند، بسیار مهم است.

گلرنگ در برابر شوری خاک تقریباً مقاوم است و می‌تواند EC حدود ۷ میلی‌موس بر سانتی‌متر را تحمل کند، اما در طول دوره خروج گیاهچه به شوری حساس است. به همین دلیل، در زمین‌های شور باید بذر گلرنگ را نزدیک به آب گرم بکارند تا از جمع شدن شوری در سطح خاک جلوگیری شود.

آب مورد نیاز گلرنگ

گلرنگ به خاطر داشتن ریشه عمیق، قادر به جذب رطوبت از اعماق ۳ تا ۴ متری خاک است، اما باید این نکته را در نظر داشت که در مراحل اولیه رشد، به آبیاری زیاد حساس است و این موضوع می‌تواند باعث افزایش بیماری‌ها در گیاه شود. در این شرایط، استفاده از ارقام مقاوم، کشت به روش جوی و پشته و جلوگیری از تجمع آب در شرایط گرم، توصیه می‌شود.

در کل، آبیاری در مراحل بعد از کاشت، جوانه‌زنی، رشد سریع ساقه، غنچه‌دهی، گلدهی و دانه‌بندی ضروری است (۷ نوبت) و این تعداد بستگی به زمان کشت، نوع رقم، منطقه کشت و شرایط خاک و کود مصرفی دارد.

“““html

تا ۱۰ نوبت نیز افزایش می یابد.

روش کوددهی گلرنگ

برای کشت پاییزه، استفاده از 120 کیلوگرم اوره و 50 کیلوگرم فسفات آمونیوم خوب است. در کشت بهاره، این مقدار به 80 کیلوگرم اوره و 40 کیلوگرم فسفات آمونیوم کاهش می‌یابد. مقدار کود مورد نیاز ممکن است تحت تأثیر باران و وضعیت خاک در مورد وجود این عناصر باشد. نکته مهم در استفاده از کودهای نیتروژنی این است که بذر گلرنگ نباید با کود تماس داشته باشد، زیرا این کار می‌تواند باعث کاهش سطح سبز شود. بنابراین، استفاده از بذرکارهایی که کود و بذر را در کنار هم قرار می‌دهند، توصیه نمی‌شود. همچنین، در مناطق با بارندگی بیش از 400 میلی‌متر و باران‌های مناسب بهاره، استفاده از 50 کیلوگرم کود نیتروژنی به صورت سرک در اوایل بهار نیز پیشنهاد می‌گردد.

مقدار بذر و تراکم مناسب برای کاشت گلرنگ

عوامل زیادی بر مقدار بذر و تراکم مناسب در کشت گلرنگ تأثیر دارند، مانند زمان کاشت، نوع رقم، عمق کاشت، نوع خاک، مقدار کود و وضعیت آب و هوایی منطقه. به طور کلی، کاشت با تراکم بالا می‌تواند موجب نازکی ساقه‌ها شود. بنابراین، در مناطقی که بادهای فصلی شدید می‌وزند، فاصله بین بوته‌ها را بیشتر و فاصله ردیف‌ها را کمتر در نظر می‌گیرند تا مقاومت در برابر باد افزایش یابد و رطوبت بین بوته‌ها کاهش یابد و از شیوع بیماری‌ها جلوگیری شود.

با توجه به موارد گفته شده، در کشت بهاره، بهترین مقدار بذر ۳۰-۲۵ کیلوگرم در هکتار است و بهترین فاصله ردیف‌ها ۴۰-۳۰ سانتی‌متر و فاصله بین بوته‌ها ۵ سانتی‌متر باید باشد. در کشت پاییزه، به علت رشد رویشی بیشتر، فاصله ردیف‌ها ۵۰ سانتی‌متر و فاصله بین بوته‌ها ۵ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود و مقدار بذر ۲۵-۲۰ کیلوگرم توصیه می‌گردد.

زمان کاشت گلرنگ

بر اساس آزمایشات، بهترین زمان برای کاشت گلرنگ در مناطق گرم، نیمه دوم آذرماه است. بررسی‌ها نشان داده که رقم گلدشت برای کشت پاییزه در مناطق گرم مناسب است و رقم لاین صفه برای کشت بهاره در مناطق معتدل سرد کشور مناسب خواهد بود. بهترین زمان برای کاشت این ارقام اواسط تا اواخر آذرماه (در مناطق گرم) و اواخر اسفندماه تا اوایل فروردین‌ماه (در مناطق معتدل سرد) است.

برداشت گل و دانه گلرنگ

بهترین زمان برای برداشت گلچه‌های گلرنگ سه روز پس از شروع گلدهی و ادامه این برداشت تا پایان دوره گلدهی است. نکته‌ای که باید توجه کرد، این است که خشک کردن گلچه‌های برداشت‌شده در زیر نور آفتاب باعث کاهش کیفیت رنگ دانه‌ها می‌شود. بنابراین، باید گلچه‌ها را در سایه خشک کرد. عوامل مهمی که بر میزان تولید گل تأثیر می‌گذارند شامل ارتفاع گیاه، تعداد شاخه‌های فرعی و تعداد دانه‌ها در غوزه است. همچنین برداشت گلچه بر عملکرد دانه تأثیر منفی نخواهد داشت.

زمان برداشت دانه‌ی گلرنگ به نوع رقم و شرایط محیطی مانند دمای هوا و رطوبت بستگی دارد. باید دانه‌ها بلافاصله پس از خشک و قهوه‌ای شدن برگ‌ها و همچنین خشک و سخت شدن دانه‌های وسط طبق برداشت شوند. رطوبت دانه‌ها در زمان برداشت باید در حدود 8 درصد باشد. اگر گیاه بیش از حد خشک شود، ممکن است در زمان برداشت دانه‌ها ریزش کند. میوه گلرنگ شبیه میوه آفتابگردان است و به صورت فندقه و به رنگ‌های سیاه، زرد، سفید یا کرمی با سطح صاف وجود دارد. وزن هر دانه گلرنگ تقریباً 35 تا 50 گرم است.

مبارزه با علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های گلرنگ

“““html

گلرنگ در مراحل اولیه رشد و قبل از اینکه به ساقه برود، به علف‌های هرز حساس است و عملکردش ممکن است به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. بنابراین، کنترل علف‌های هرز در کشت پاییزه اهمیت بیشتری دارد. برای این کار، می‌توان از علفکش گالانت سوپر به میزان 8/0 تا 1 لیتر در هکتار ضد علف‌های هرز باریک برگ و گندم ریزش کرده از فصل زراعی قبل استفاده کرد. همچنین، زدن پنجه غازی در مرحله 6 – 4 برگی می‌تواند در کنترل علف‌های هرز مؤثر باشد. به همین خاطر، فاصله بین ردیف‌های کاشت باید 50 تا 60 سانتی‌متر در نظر گرفته شود و برای تراکتورهای چرخ باریک، این فاصله باید به 20 سانتی‌متر کاهش یابد.

مگس گلرنگ یکی از آفات مهم است و در بعضی سال‌ها خسارت زیادی ایجاد می‌کند. بهترین راه برای مقابله با این آفت، کشت زودهنگام است، به طوری که گیاه در اوایل اردیبهشت به قوزه برود و از دوره فعالیت مگس (خرداد) در امان باشد. در مبارزه شیمیایی با این آفت، می‌توان از سموم تماسی مانند دیازینون، آمبوش و سوین استفاده کرد.

آفات دیگری که ممکن است به گلرنگ آسیب برسانند شامل کرم قوزه پنبه است که از برگ‌های جوان و جوانه‌های گل تغذیه می‌کند. سرخرطومی قوزه گلرنگ هم از جوانه‌های گل و قوزه‌های نو رس تغذیه کرده و در غنچه‌ها تخم‌ریزی می‌کند؛ لارو آن هم از محتویات قوزه و دانه‌های تازه تشکیل شده تغذیه می‌کند. سوسک‌های گرده‌خوار نیز در زمان گلدهی بر روی قوزه‌های گل ظاهر می‌شوند و از گرده گل‌های گلرنگ تغذیه می‌کنند. برای مقابله با این آفات، سمپاشی با حشره‌کش‌های تماسی مانند سوین، آمبوش و لاروین مؤثر خواهد بود. همچنین کشت ارقام زودهنگام نیز بسیار مفید است.

برای کنترل شته سیاه گلرنگ که در زمان طغیانی باعث پیچیدگی برگ، ضعف و کوتاهی گیاه، تأخیر در گلدهی و حتی عدم تشکیل دانه یا تولید دانه‌های ضعیف می‌شود، می‌توان از حشره‌کش‌های سیستمیک مانند الدیکارپ و متاسیستوکس استفاده کرد.

خواص دارویی گلرنگ

1. خاصیت مسهلی دارد.
2. تسکین‌دهنده است.
3. به تنظیم پریود کمک می‌کند.
4. بلغم را خارج می‌سازد.
5. مفید برای اعصاب است.
6. برای رفع درد آرتروز و رماتیسم، محل‌های درد را با روغن گلرنگ ماساژ دهید.
7. استفاده از روغن گلرنگ در غذاها، کلسترول را کاهش می‌دهد.
8. در جلوگیری از سخت شدن رگ‌های خونی مؤثر است.
9. تقویت‌کننده عمومی بدن است.
10. دردها و ناراحتی‌های قبل از عادت ماهانه را کاهش می‌دهد.
11. دارویی مفید برای برطرف کردن فلج‌های ناگهانی ناشی از سکته است.
12. نیروی جنسی را تقویت کرده و تعداد اسپرم‌ها را افزایش می‌دهد.
13. آب آوردگی را برطرف می‌کند.
14. خلط‌آور است و در درمان بیماری‌های ریوی مانند ذات‌الریه موثر است.
15. برای درمان یرقان مفید می‌باشد.
16. از خون‌ریزی در استفراغ جلوگیری می‌کند.
17. از گل‌های آن می‌توان به جای زعفران برای رنگین کردن برنج استفاده کرد.
18. خاصیت ضد التهاب دارد.
19. تعریق‌آور است.

بیشتر بخوانید: