بیماری سلیاک چیست؟ چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟ (2 نکته مهم)

علایم و راه درمان بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک (به انگلیسی: Coeliac disease) یا اسپروی سلیاک یک بیماری است که باعث اختلال در عملکرد روده باریک و جذب مواد مغذی می‌شود و ویژگی‌های ژنتیکی داشته و خودایمنی است. در این بیماری، پرزهای روده آسیب دیده و نمی‌توانند به درستی مواد غذایی را جذب کنند. وقتی افرادی که به سلیاک مبتلا هستند، پروتئینی به نام گلوتن (gliadin) که در برخی غلات مثل گندم، جو و چاودار وجود دارد، مصرف کنند، دچار علایمی می‌شوند که نشانه عدم تحمل به گلوتن است. گلوتن باعث پاسخ سیستم ایمنی شده و عوارض التهابی را به دنبال دارد که این عوارض می‌تواند به تخریب پرزهای روده (villous atrophy) و کاهش فعالیت آنزیم‌های روده منجر شود.

زیرا بیشتر جذب مواد غذایی در روده توسط پرزها انجام می‌گیرد، آسیب به این پرزها می‌تواند منجر به سوء جذب مواد غذایی شود. تعداد زیادی از مبتلایان به سلیاک، دارای سابقه ژنتیکی هستند. این بیماری نه واگیری دارد و نه سرطانی است. معمولاً سلیاک در سنین شیرخوارگی یا اوایل کودکی (بین دو هفته تا یک سالگی) شروع می‌شود و معمولاً وقتی که کودک برای اولین بار غذاهایی با گلوتن می‌خورد، علایم ظاهر می‌شود. در بزرگسالان، علایم می‌تواند به تدریج و در طول چند ماه یا حتی چند سال بروز کند. در اروپا، بیماری سلیاک به میزان یک در پانصد شایع است و در استان تهران هم حدود ۱۵۰ نفر به این بیماری مبتلا شده‌اند. این بیماری همچنین به نام‌های اسپروی غیر حاره‌ای و آنتروپاتی حساس به گلوتن معروف است.

سلیاک یک بیماری وراثتی است که می‌تواند از نسلی به نسل دیگر منتقل شود و در خانواده‌ها وجود داشته باشد. گاهی اوقات این بیماری بعد از تغییرات رژیم غذایی، جراحی، بارداری، تولد نوزاد، عفونت‌های ویروسی یا استرس‌های احساسی بروز می‌کند. این بیماری می‌تواند به اشکال مختلف افراد را تحت تاثیر قرار دهد. در برخی افراد، علایم از دوران کودکی آغاز می‌شود و در برخی دیگر ممکن است در بزرگسالی خود را نشان دهد. تحریک‌پذیری یکی از علائم شایع در کودکان مبتلا به سلیاک است.

در کل، علایم بیماری سلیاک ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:

دردهای شکمی تکراری، اسهال خونی، کاهش وزن، اسهال چرب، کم‌خونی به دلایل غیر واضح، نفخ، دردهای استخوانی، انقباضات عضلانی، خستگی، تاخیر در رشد، درد مفاصل، تشنج، سوزن سوزن شدن پاها، زخم‌های دردناک در دهان، آسیب‌های پوستی دردناک به نام Herpetiforms، نامنظم شدن قاعدگی یا تاخیر آن، تاخیر در رشد دندان‌ها، کم خونی و کاهش وزن که به دلیل سوء تغذیه بوجود می‌آیند و می‌تواند مشکلات جدی برای همه، به ویژه کودکان، ایجاد کند.

بعضی از افراد مبتلا به سلیاک ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند، چون بخش سالم روده می‌تواند مواد مغذی لازم را جذب کند و از بروز علایم جلوگیری کند. با این حال، آنها هنوز در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سلیاک قرار دارند. تشخیص سلیاک معمولاً دشوار است، چون چندین علامت آن شبیه به علائم بیماری‌های دیگر است، مانند بیماری روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، کولیت زخمی، عفونت‌های روده کوچک، نشانگان خستگی مزمن و افسردگی.

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که سطح آنتی‌بادهای خاص در خون افراد مبتلا به سلیاک بیشتر از حد طبیعی است. این آنتی‌بادها توسط سیستم ایمنی فرد در واکنش به ترکیبات مضر ایجاد می‌شوند. بنابراین، برای تشخیص بیماری سلیاک، پزشکان سطح آنتی‌بادهایی که به گلوتن حساس هستند را مورد بررسی قرار می‌دهند، شامل آنتی‌گلیادین، آنتی‌اندومیزیوم و آنتی‌رتیکولین. بعد از تأیید بیماری سلیاک از طریق آزمایشات و علایم موجود، پزشک ممکن است نمونه‌ای از قسمت کوچکی از روده کوچک را برای سنجش میزان آسیب به پرزهای روده بردارد، زیرا بیوپسی از روده کوچک بهترین راه برای تشخیص سلیاک است. غربالگری برای بیماران سلیاک روشی است که می‌توانند با آن افرادی را که بدون علائم ظاهری به این بیماری مبتلا هستند، شناسایی کنند.

“““html

علامت را مشخص کرد. در این افراد نیز آزمایش خون برای تشخیص آنتی‌بادی‌های بیماری سلیاک انجام شده است. این افراد نیاز دارند که تحت بررسی و آزمایش‌های بیشتری قرار گیرند. آمارها نشان می‌دهد که حدود 10 درصد از اقوام نزدیک بیماران، مانند پدر و مادر و فرزندان آن‌ها، به سلیاک مبتلا هستند. همچنین باید توجه کرد که هر چه زمان تشخیص بیماری طولانی‌تر و زمان عدم درمان بیشتر باشد، خطر پیشرفت بیماری، سوءتغذیه و بروز بیماری‌های دیگر نیز افزایش می‌یابد.

شایعترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن و استئاتوره (اسهال چرب) می‌باشد. اسهال چرب معمولاً حجیم و رنگ پریده است. از دیگر علائم این بیماری می‌توان به خستگی، اختلال در رشد کودکان، آتروفی و ضعف عضلانی اشاره کرد. سوء جذب آهن و ویتامین B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی شود، در حالی که سوء جذب کلسیم و ویتامین D می‌تواند موجب استئوپنی، شکستگی‌های استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه گردد. سایر عوارض بیماری شامل آمنوره، ناباروری، تنگی پیلور، اکیموز و پتشی (کمبود ویتامین K)، خیز و درماتیت هرپتیفورم می‌باشد. خطر ابتلا به سرطان روده در بیماران سلیاکی بالاست. برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند چون قسمت سالم روده می‌تواند به اندازه کافی مواد مغذی را جذب کند تا علائم بروز نکند. بعضی از بزرگسالان تنها خستگی و کم‌خونی دارند.

دلیل بیماری سلیاک

• تصویر آندوسکوپی رودهٔ یک بیمار مبتلا به سلیاک
• بیماری سلیاک یک بیماری ارثی است که به دلیل عدم تحمل به گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن پروتئینی است که در بسیاری از غلات وجود دارد.

عوامل افزایش دهنده خطر

• سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
• حاملگی
• سایر آلرژی‌ها

علائم در کودکان

1-مشکلات یادگیری، رفتاری و تمرکز.

2-تحریک‌پذیری، اسهال، استفراغ، نفخ شکم، کوتاهی قد و رشد نا کافی، نقص در مینا دندان.

چگونگی تشخیص

غربالگری سلیاک در کودکی و نوجوانی.

1-آزمایش خون برای شناسایی پادتن‌های اندومیسیم، سطح آنتی بادی ضد گلیادین و سطح آنتی بادی ضد بافت ترانس گلوتامیناز.

2-بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت) از روده کوچک برای شناسایی آسیب به پرزهای روده‌ای.

3-آزمایش خون برای تشخیص کم‌خونی، سطوح کلسیم، آهن و فولیک اسید.

درمان بیماری سلیاک

اساس درمان بیماری سلیاک، رعایت یک رژیم غذایی بدون گلوتن است که در آن تمامی مواد غذایی حاوی گلوتن حذف می‌شوند. در بیشتر افراد، رعایت این رژیم باعث می‌شود که علائم بیماری متوقف شود و آسیب‌های ایجاد شده در روده کوچک ترمیم گردد. بهبود و ترمیم پرزهای روده کوچک معمولاً بعد از شروع رژیم فاقد گلوتن، بین 3 تا 6 ماه طول می‌کشد، ولی در بزرگسالان ممکن است این دوره به 2 سال هم برسد.

رژیم فاقد گلوتن یک نیاز دائمی برای فرد مبتلا به سلیاک است. مصرف هر نوع ماده حاوی گلوتن، حتی به مقدار کم، می‌تواند به روده کوچک آسیب بزند. در رژیم بغیر گلوتن، مصرف تمامی مواد غذایی حاوی گندم، جو و چاودار و احتمالاً جودوسر ممنوع است. بیشتر حبوبات، ماکارونی، غلات و اکثر غذاهای فرآوری شده دارای گلوتن هستند. اما با وجود این محدودیت‌ها، بیماران مبتلا به سلیاک می‌توانند رژیم غذایی متعادل و متنوعی داشته باشند، شامل نان و ماکارونی بدون گلوتن.

برای مثال، می‌توان به جای آرد گندم، از آرد سیب‌زمینی، برنج، سویا و آرد لوبیا استفاده کرد. همچنین در مورد جو دوسر نظرات متفاوتی وجود دارد، چرا که برخی افراد می‌توانند آن را تحمل کنند و برخی دیگر نمی‌توانند. تحقیقات بیشتری در این زمینه در حال انجام است و تا زمانی که این موضوع به طور کامل تأیید شود، بیماران باید طبق نظر پزشک یا مشاور تغذیه‌ای خود عمل کنند.گوشت، ماهی، برنج، انواع میوه و سبزی، بدون گلوتن هستند و بنابراین این بیماران می‌توانند به راحتی از این گروه‌های غذایی در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنند.

رعایت رژیم فاقد گلوتن نیاز به دقت بسیار زیادی دارد. زمانی که در رستوران یا مدرسه و سایر جاها غذا می‌خورید، باید مراقب منابع پنهان گلوتن باشید. منابع پنهانی گلوتن شامل نگهدارنده‌ها و تثبیت‌کننده‌های استفاده‌شده در مواد غذایی مختلف هستند که ممکن است در محصولات غذایی، داروها و دهان‌شویه‌ها وجود داشته باشند. در صورتی که…

“““html

اگر ترکیبات موجود در محصولات ذکر نشده باشد، شما می‌توانید با کارخانه تولید کننده تماس بگیرید و از وجود یا عدم وجود این مواد مطلع شوید.

شیوع بیماری سلیاک

1. شیوع این بیماری در حدود 1 درصد از جمعیت است. یعنی از هر 100 تا 300 نفر، یک نفر ممکن است به سلیاک مبتلا باشد.
2. این بیماری ارثی است و اگر یکی از نزدیکان شما به سلیاک مبتلا باشد، احتمال مبتلا شدن شما به این بیماری 10 تا 20 درصد است.
3. بسیاری از موارد این بیماری معمولاً تشخیص داده نمی‌شوند و به اشتباه به عنوان علائم روده تحرک‌پذیر یا بیماری کرون تشخیص داده می‌شوند.
4. افرادی که به دیابت نوع 1، کولیت روده یا مشکلات تیروئید مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به سلیاک هستند.

برای اینکه یک فرد به بیماری سلیاک مبتلا شود، باید 3 چیز اتفاق بیفتد:

1- وجود ژن این بیماری (زمینه ژنتیکی).

2- مصرف گلوتن.

3- عوامل محرک این ژن (استرس، جراحت، عفونت‌های ویروسی).

تحقیقات دانشمندان دانشگاه منچستر نشان می‌دهد که شیر مادر می‌تواند خطر ابتلا به بیماری سلیاک را کاهش دهد. طبق گزارشی از سایت پزشکان بدون مرز، کودکانی که مدت بیشتری از شیر مادر تغذیه می‌کنند و بعد از قطع شیر در رژیم غذایی آنها گلوتن وجود داشته باشد، 52 درصد کمتر به بیماری سلیاک مبتلا می‌شوند. در سلیاک، بیمار نسبت به گندم و گلوتن حساسیت دارد.

به طور کلی:

در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید

اگر شما یا کودکتان علائم بیماری سلیاک را دارید.
اگر علائم در عرض 3 هفته پس از آغاز رژیم بدون گلوتن رفع نشود.
اگر کودک دوباره وزن از دست رفته را به دست نیاورد یا رشد و نمو مناسبی مطابق انتظار نداشته باشد.
اگر تب به علائم اضافه شود.

نقش یک آنزیم در درمان مبتلایان به سلیاک

اگر بیماری سلیاک در هر فرد تشخیص داده شود، او باید تحت رژیم غذایی مختص این بیماری قرار گیرد و برای همیشه باید از مصرف هر ماده‌ای که حاوی گندم است، خودداری کند. اما این محدودیت به زودی پایان خواهد یافت. محققان هلندی اعلام کرده‌اند که یک آنزیم به نام AN-PEP که در ابتدا برای فرآوری مواد غذایی ایجاد شده، قادر به شکستن گلوتن در معده و قبل از رسیدن آن به روده کوچک است. این یافته بسیار مهم است چرا که روده کوچک جایی است که سلیاک آغاز می‌شود.
استفاده از این آنزیم برای درمان سلیاک یک پیشرفت بزرگ است.

به گفته سرپرست این تحقیق، دکتر کونیگ از دانشگاه لیدن، پیش‌بینی اینکه آیا این درمان با آنزیم می‌تواند جایگزین رژیم غذایی بدون گلوتن شود یا نه بسیار دشوار است، اما حداقل بیماران می‌توانند گاهی به عنوان یک گزینه درمانی همراه با غذای دارای گلوتن از آن استفاده کنند.
البته این آنزیم‌ها در حال حاضر فقط در آزمایشگاه و روی نمونه‌های انسانی مورد بررسی قرار گرفته‌اند و هیچ مدل حیوانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد، بنابراین نمی‌توان آنها را بر روی حیوانات آزمایش کرد.

دکتر کونیگ می‌گوید آنزیم

“`

AN-PEP بسیار مؤثر است و می‌تواند پروتئین‌های گلوتن را به قطعاتی تبدیل کند که دیگر باعث التهاب روده نمی‌شوند.
AN-PEP از قارچی به نام آسپرژیلوس نایجر به دست می‌آید. با توجه به اینکه این قارچ در تولید مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به نظر می‌رسد که استفاده از آنزیم به دست آمده از این قارچ عوارض جانبی نداشته باشد.
به هر حال، مرحله بعدی این مطالعات بررسی این آنزیم در شرایط بدن انسان است.

تأثیر شیر مادر در جلوگیری از بیماری سلیاک در کودکان

تغذیه با شیر مادر می‌تواند کودکان را در برابر عدم تحمل گلوتن که به آن بیماری سلیاک گفته می‌شود، محافظت کند. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد که هرچه کودک بیشتر از شیر مادر تغذیه کند، احتمال مبتلا شدن او به این بیماری کمتر می‌شود. اما هنوز به طور کامل مشخص نیست که آیا این محافظت دائمی است و یا اینکه چگونه شیر مادر چنین تأثیری دارد. افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند، به گلوتن (پروتئین موجود در گندم و جو) حساسیت دائمی دارند و نمی‌توانند آن را مصرف کنند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که نحوه تغذیه نوزادان و عوامل ژنتیکی هر دو در خطر ابتلا به سلیاک مهم هستند. در این مطالعه مشخص شده است که زمانی که نوزادانی که به صورت مرتب از شیر مادر تغذیه کرده بودند، برای اولین بار غذاهای حاوی گلوتن مصرف کردند، ابتلا به بیماری سلیاک ۵۳ درصد کاهش پیدا کرده است.

محققان بر این باورند که ممکن است توضیحات مختلفی برای این یافته‌ها وجود داشته باشد و به همین خاطر، تحقیقات بیشتری در این زمینه لازم است. در ایران، به رغم اینکه یک درصد از جمعیت ۷۰ میلیونی کشور به بیماری سلیاک مبتلا هستند، اما تنها نیم درصد از آنان شناسایی شده‌اند. این بیماری به طور عمده ریشه ژنتیکی دارد و مبتلایان به آن باید از غذاهای جایگزین استفاده کنند.

برای شناسایی مبتلایان به این بیماری در استان اصفهان، تست غربالگری از سه هزار فرد که احتمال ابتلای آنان وجود داشت انجام شد و ۲۰۰ بیمار مشکوک شناسایی شدند که پس از آزمایش‌های تخصصی، ابتلای ۱۲۰ نفر از آنان تأیید شد. در استان تهران نیز ۱۵۰ نفر مبتلا به این بیماری شناسایی شده‌اند و در برخی از استان‌های دیگر کشور نیز اقدامات محدودی برای شناسایی مبتلایان انجام شده است.

هزینه آزمایش‌های تشخیصی این بیماری بیش از یکصد هزار تومان است و به دلیل هزینه بالای این آزمایش‌ها، امکان انجام غربالگری در جامعه وجود ندارد و بیشتر مطالعات بر روی افرادی که احتمال ابتلا به این بیماری در آن‌ها وجود داشته است، انجام شده است. هزینه استفاده از مواد غذایی بدون گلوتن برای بیماران مبتلا به سلیاک بالاست. این بیماری بیشتر زمینه ژنتیکی دارد و ممکن است با عوارضی مانند دیابت نوع یک، مشکلات تیروئید، بیماری‌های کبدی، ناباروری، صرع و حتی برخی سرطان‌های گوارشی همراه باشد. یکی از عوارض آن در دوران کودکی، عقب‌ماندگی است.

سلیاک و زایمان

محققان سوئدی می‌گویند: خطر زایمان زودرس و تأخیر در رشد جنین در زنانی که تا زمان حاملگی از بیماری سلیاک خود بی‌خبر هستند، زیاد است.

تشخیص و درمان زودهنگام این زنان قبل از بارداری می‌تواند مشکلات حاملگی را کمتر کند. با تشخیص زودهنگام این بیماری و شروع رژیم غذایی بدون گلوتن، التهاب روده کوچک کاهش می‌یابد. این کار کمک می‌کند تا سوء جذب مواد غذایی در این زنان پیشگیری شود. با درمان سوء جذب، مشکلات حاملگی نیز در این زنان کاهش می‌یابد.

محققان بیمارستان دانشگاهی اوربو در سوئد، اطلاعات حاصل از ۲.۸ میلیون تولد از سال‌های ۱۹۷۳ تا ۲۰۰۱ را از مادران سالم با ۲۰۷۸ تولد از مادران مبتلا به سلیاک که فقط ۱۱۴۹ نفر آن‌ها قبل از زایمان مبتلاییشان شناسایی شده بود، مقایسه کردند. نتایج این مطالعه که در نشریه “گاستروانترولوژی” منتشر شد، نشان داد که مشکلات رشد درون رحمی، تولد نوزاد کم‌وزن، زایمان زودرس و کاهش وزن جفت تنها در زنانی که بیماری سلیاک آن‌ها تا زمان حاملگی شناسایی نشده، مشاهده شده است.

در حالی که تشخیص زودهنگام این بیماری دست کم دو سال قبل از بارداری، از بروز تمامی مشکلات ذکر شده پیشگیری می‌کند. این مطالعه بر لزوم تشخیص زودهنگام این بیماری در سال‌های اولیه عمر تأکید دارد. بیماری سلیاک باید حداقل یک تا دو سال پیش از بارداری تشخیص داده شود.

با شروع درمان و بهبود التهاب روده، از سوء تغذیه مادر باردار جلوگیری می‌شود. در زنانی که سابقه زایمان زودرس یا تولد نوزاد کوچک دارند و از خستگی و ضعف و دردهای شکمی رنج می‌برند، باید به بیماری سلیاک شک کرد.

عوامل‌ افزایش‌ دهنده‌ خطردرسلیاک

• سابقه‌ خانوادگی‌ بیماری‌ سلیاک
• حاملگی‌
• سایر آلرژی‌ها

پیشگیری‌

• در حال‌ حاضر نمی‌توان‌ از آن‌ پیشگیری‌ به‌ عمل‌ آورد.

عواقب‌ مورد انتظار

• با رعایت یک رژیم غذایی سخت و دقیق فاقد گلوتن، بیشتر بیماران می‌توانند یک زندگی طبیعی داشته باشند. بهبودی معمولاً بعد از ۲ تا ۳ هفته آغاز می‌شود.

عوارض‌ احتمالی‌

در موارد نادر، حذف گلوتن از رژیم غذایی ممکن است با بهبودی سریع همراه نباشد.

بیماری سلیاک در کشورهای در حال توسعه

در دهه ۸۰ میلادی، با استفاده از تست‌های ساده سرولوژیکی، به تدریج مشخص شد که شیوع بیماری سلیاک در کشورهای مختلف خاورمیانه، شمال آفریقا و هند (کشورهای در حال توسعه) تقریباً به اندازه کشورهای غربی است. شیوع سلیاک در مناطقی که در معرض خطر قرار دارند، بین ۳ تا ۵ درصد است.

علائم بیماری سلیاک به‌طور مشخص با سن و مدت بیماری تغییر می‌کند. مطالعات کلینیکی نشان داده‌اند که ظهور این بیماری در اروپا و خاورمیانه غالباً با علائم غیرمعمول یا حتی بدون علامت همراه است و برخی اوقات علامت خاصی ندارد.

با توجه به اینکه گندم یکی از غذاهای اصلی و رایج در اکثر کشورها است، ممکن است افراد به دلیل استفاده زیاد از آن، به بیماری سلیاک دچار شوند. این می‌تواند سبب بروز علائم خفیف‌تری شود که گاهی با سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا اختلالات معدی-روده‌ای مشابه اشتباه گرفته می‌شود. یکی از نشانه‌های عمده سلیاک در کشورهای در حال توسعه، همزمانی آن با اسهال مزمن یا کم‌خونی فقر آهن است.

بهترین روش برای تشخیص سلیاک در بیمارانی که اسهال دارند، تست سرولوژیکی (واکنش آنتی‌ژن-آنتی‌بادی) و بیوپسی روده کوچک است. با توجه به کمبود امکانات لازم برای تأمین رژیم فاقد گندم (گلوتن‌فری) در کشورهای خاورمیانه، ارائه رژیم غذایی مناسب و مؤثر هم برای بیماران و هم برای پزشکان دشوار است.

ارتباط میان ابتلا به سلیاک و فصل تولد نوزاد

احتمال ابتلا به نوعی بیماری گوارشی به نام سلیاک در کودکانی که در فصل تابستان به دنیا آمده‌اند، بیشتر از سایرین است. سلیاک یک اختلال گوارشی نسبتاً شایع است که به دلیل حساسیت به پروتئینی به نام گلوتن (که در گندم و برخی مواد غذایی دیگر مانند برنج و جو وجود دارد) به وجود می‌آید و باعث بروز علائمی مانند دل‌درد، اسهال، سوء جذب و برخی عوارض دیررس در فرد مبتلا می‌شود. نتایج یک مطالعه ۲۴ ساله توسط پژوهشگران سوئدی روی ۲۱۵۱ کودک مبتلا به سلیاک نشان می‌دهد که شیوع این بیماری در کودکانی که در تابستان متولد شده‌اند، تا قبل از دو سالگی به مراتب بیشتر از همسالانشان است. محققان با توجه به نتایج این پژوهش، عوامل محیطی که در طول سال تغییر می‌کنند را در بروز این بیماری موثر می‌دانند.

رژیم غذایی فاقد گلوتن برای بیماران مبتلا به سلیاک

اصول رژیم غذایی فاقد گلوتن

«مقدار بسیار اندک گلوتن (حتی یک مولکول) به اندازه‌ی فراوان آن مضر است». سلیاک نوعی بیماری گوارشی مزمن است که در افراد حساس به گلوتن بروز می‌کند.

گلوتن یک نوع پروتئین است که در غلاتی همچون گندم، جو، جو دوسر و چاودار وجود دارد. این پروتئین می‌تواند بر روی پرازهای روده تأثیر گذاشته و منجر به کاهش جذب مواد غذایی شود که این مسأله ممکن است باعث بروز علائم مختلفی در افراد شود. در حال حاضر، تنها درمان بیماری سلیاک، رعایت یک رژیم غذایی کاملاً بدون گلوتن برای طول عمر فرد است.

افرادی که به بیماری سلیاک مبتلا هستند، باید بدانند که با پیروی از برنامه غذایی صحیح و حذف کامل غلات ممنوعه، می‌توانند بهبود یابند. اما این بزرگواران باید تا پایان عمر از این غلات پرهیز کرده و رژیم غذایی مناسب خود را دنبال نمایند. این اطلاعات به منظور کمک به افرادی که لازم است رژیم غذایی فاقد گلوتن را رعایت کنند، آماده شده است. در این راهنما، غذاهای اصلی که می‌توانید مصرف کنید و همچنین غذاهایی که باید از آنها دوری کنید، توضیح داده شده است. در انتها، روش تهیه نان و یک نوع شیرینی بدون گلوتن نیز آورده شده است.

نکاتی که مبتلایان به سلیاک باید در مورد تغذیه خود بدانند:

رژیم غذایی بیمارانی که دچار سلیاک هستند، بسته به شدت بیماری و نوع تغذیه متفاوت است. بنابراین، این افراد باید همواره تحت نظارت و پیگیری مشاوران تغذیه باشند تا از کافی بودن انرژی و مواد مغذی برنامه غذایی خود اطمینان حاصل کنند. این افراد به انرژی مناسب طبق نیازهای شخصی خود نیاز دارند و باید روزانه از یک برنامه غذایی با پروتئین بالا (به میزان ۱۰۰ تا ۱۲۰ گرم برای بزرگسالان و ۳ تا ۴ گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن برای کودکان) بهره‌مند شوند. همچنین، مصرف مایعات به صورت روزانه توصیه می‌شود و مشاور تغذیه با نظر به وضعیت جسمانی بیمار می‌تواند چربی‌های رژیم غذایی را به تدریج افزایش دهد.

افراد مبتلا به سلیاک باید بدانند که نسبت به پروتئین‌های موجود در تمامی غلاتی که معمولاً برای تهیه نان از آن‌ها استفاده می‌شود، مانند گندم، جو، جو دوسر، و چاودار، عدم تحمل دارند. به همین دلیل، باید به هیچ وجه از این غلات و محصولات وابسته به آن‌ها، مانند انواع نان‌های معمولی، ماکارونی، انواع کیک و بیسکویت‌های معمولی و کلوچه‌ها، مصرف نکنند. همچنین هرگونه محصول غذایی که در تهیه آن‌ها از این غلات استفاده شده باشد، ممنوع است. لذا حتی سوپ‌های آماده و سس‌هایی که در رستوران‌ها ارائه می‌شوند یا سبزیجات پخته شده در رستوران‌ها نیز باید از رژیم غذایی این افراد کنار گذاشته شوند. به همین منظور، بهتر است هنگام خرید مواد غذایی، به ترکیبات تشکیل‌دهنده آن‌ها دقت کنید و از خرید آن‌هایی که شامل غلات و آردهای ممنوعه هستند، خودداری نمایید.

غذاهایی که حاوی گلوتن هستند و باید از آنها پرهیز کرد:

• تمامی غذاهایی که معمولاً شامل گندم، جو و جو دوسر و همچنین آردهای آنها هستند.
• انواع نان‌های معمولی، نان خشک، بیسکویت، باگت، نان سفید و سیاه، همچنین کلیه گوشت‌های کنسرو شده، سوسیس، کالباس، کتلت، کباب کوبیده رستوران‌ها، شنیسل گوشت و مرغ، ماکارونی، رشته‌فرنگی، غذاهایی که حاوی جو هستند، شوربا، فرنی و غذاهای تهیه شده با این آردها.
• سس سفید و سس گوجه‌فرنگی و نشاسته گندم.
• قهوه فوری، نسکافه، شیر شکلات و نشاسته گندم.
• تمامی شیرینی‌هایی که با آرد گندم تهیه شده‌اند، همچون گز، سوهان، حلوا، ترحلوا، شکلات و برخی انواع آب‌نبات، کمپوت و مواد غذایی کنسرو شده و کلیه غذاهایی که با آرد غیرمجاز تهیه می‌شود.
• چیپس سیب‌زمینی، کشتک، مارگارین، سرکه سفید و سس‌های آماده.
• شکر قهوه‌ای، آجیل بو داده و دارچین.
• ویفرها و انواع بیسکویت.

نکته:

بهتر است در ماه‌های اولیه رعایت رژیم فاقد گلوتن، از مصرف شیر و فرآورده‌های حاوی شیر خودداری کنید.
اگر به خوراکی مشکوک بودید، بهتر است از مصرف آن پرهیز کنید.

نکته:

اگر فرد مبتلا به سلیاک دچار اسهال است، مصرف شیر برای دو ماه اول درمان ممنوع است و به جای آن می‌تواند از ماست برای تأمین نیازهای معدنی و پروتئینی خود استفاده نماید.

برای بهبود اسهال، بیماران می‌توانند به تدریج شیر را در برنامه غذایی خود بگنجانند. زیرا در افراد مبتلا به بیماری سیلیاک، کمبودهایی از جمله فولات، آهن، ویتامین B12 و همچنین کلسیم رایج است. بنابراین، رژیم غذایی این افراد باید شامل این مواد معدنی و ویتامین‌ها باشد و در صورت نیاز می‌توان از قرص‌های آهن، فولات و مکمل‌های مولتی ویتامین استفاده کرد.

به عنوان نمونه، یک رژیم غذایی بدون گلوتن که بیماران مبتلا به سیلیاک می‌توانند از آن استفاده کنند:

نوشیدنی‌ها:

چای، آب، شیر کم چرب یا بدون چربی، نوشابه‌های غیر الکلی.

نان‌ها، غلات و حبوبات:

نان ذرت یا تهیه شده با آرد ذرت، بلال، سیب‌زمینی، برنج، عدس، لوبیا قرمز و در موارد بهبودی انواع حبوبات به طور کامل (افراد مبتلا به سیلیاک می‌توانند از ذرت یا آرد برنج استفاده کنند و انواع شیرینی‌ها و رشته‌ها تهیه و مصرف نمایند که در ادامه طرز تهیه دو نمونه از آن‌ها شرح داده شده است).

پنیر و تخم‌مرغ:

پنیر کم‌چرب و پاستوریزه، تخم‌مرغ به هر شکلی.

دسرها:

میوه، بستنی خانگی، ژلاتین ساده یا با میوه، دسرهای تهیه شده با آرد ذرت.

میوه و سبزی:

میوه به صورت پخته و تازه در صورت تحمل، طبق توصیه مشاور تغذیه و همچنین سبزی‌های پخته یا کنسرو شده (در ابتدا میوه‌هایی مانند آلو و گوجه‌فرنگی و میوه‌های با پوست و هسته توصیه نمی‌شود).

گوشت‌ها:

انواع گوشت‌های بی‌چربی، کم‌چرب به صورت کبابی یا بخارپز، ماهی و مرغ.

سوپ‌ها:

انواع سوپ‌های تهیه شده با آرد ذرت یا برنج و فرنی با آرد برنج.

شیرینی‌ها:

انواع شیرینی‌های تهیه شده از سیب‌زمینی، آرد برنج و ذرت، عسل، مربا، مارمالاد، شکر و شربت‌ها.

آجیل:

بادام، پسته، گردو، فندق، آفتاب‌گردان و به طور کلی تمام آن‌ها به شرط عدم بروز اسهال و تحت نظر مشاور تغذیه.

روغن:

روغن ذرت، روغن زیتون، آفتاب‌گردان، روغن بادام زمینی، روغن مایع.

نکته:

در بین انواع تنقلات تهیه شده از غلات، برشتوک به دلیل اینکه از ذرت تهیه شده است مجاز می‌باشد و چیپس تنها در صورتی که از آرد غلات ممنوعه عاری باشد نیز مجاز است. شایان ذکر است که خمیر دندان Crest فاقد گلوتن است.

پس برای درمان، به نکات زیر توجه کنیم:

1. تنها راه درمان این بیماری پیروی از رژیم غذایی 100% بدون گلوتن تا پایان عمر است.
2. پس از حذف گلوتن از رژیم غذایی، روده کوچک به سرعت شروع به بازسازی می‌کند. اما در برخی موارد این بازسازی انجام نمی‌شود و نیاز به تجویز داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی (استروئیدها) برای بیمار وجود دارد.
3. حذف گندم، جو، جو دوسر، جو سیاه و یا چاو دار، همچنین تمام محصولات حاوی این غلات مانند: نان‌ها، بیسکویت‌ها، کیک‌ها، کلوچه‌ها، شیرینی‌ها، پاستا (ماکارونی)، سوپ‌ها، سس‌ها و پیتزا.
4. مصرف مکمل‌های غذایی (ویتامین‌ها و مواد معدنی) برای برطرف کردن آثار سوء تغذیه.