علت پایین بودن پلاکت خون چیست؟ آیا خطرناک است؟ (2 نکته مهم)

کاهش پلاکت خون: علل، علایم و درمان

پلاکت خون جزء کوچکی از خون است که به هنگام بروز آسیب در رگ‌های خونی، به هم می‌چسبد تا خونریزی را کنترل کند. وقتی که قسمتی از بدن مورد آسیب قرار می‌گیرد، پلاکت‌ها به آن ناحیه می‌چسبند و باعث تشکیل لخته خون می‌شوند تا جلوی خونریزی را بگیرند. پلاکت‌ها از سلول‌های خون بسیار کوچک‌تر هستند و شامل آنزیم‌هایی هستند که به انعقاد خون کمک می‌کنند. وظیفه اصلی آنها جلوگیری از خون‌ریزی و خروج گلبول‌های قرمز از داخل رگ‌ها است. علاوه بر این، از تعداد پلاکت‌ها برای بررسی روند بهبود نارسایی مغز استخوان و بیماری‌های خونی نیز استفاده می‌شود.

مقدار طبیعی پلاکت خون چقدر است؟

تعداد پلاکت‌های خون باید بین ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر میلی‌متر مکعب خون برای بزرگسالان باشد. البته تعداد پلاکت‌های خون در کودکان و نوزادان کمی بیشتر است. اگر تعداد پلاکت‌ها کمتر از ۵۰ هزار یا بیشتر از یک میلیون باشد، این یک وضعیت غیرطبیعی است و باید به آن توجه شود. با انجام آزمایش به نام شمارش کامل خون یا آزمایش CBC، می‌توانید تعداد پلاکت‌های خونتان را بررسی کنید. علامت Plt در آزمایش خون نشان‌دهنده تعداد پلاکت‌ها در هر میلی‌متر مکعب خون است و معمولاً بزرگ‌ترین عدد در برگه آزمایش خون است.

اختلالات و نارسایی‌های انعقاد خون معمولاً به صورت خونریزی زیرپوستی و کبودشدگی بروز می‌کنند، به ویژه وقتی که مشکل به کاهش تعداد پلاکت‌ها یا عملکرد نادرست آن‌ها مربوط باشد. بر اساس اعداد گفته شده، پلاکت‌های خون بیشتر از ۴۵۰۰۰۰ بیماری ترومبوسیتوز و پلاکت‌های کمتر از ۱۵۰۰۰۰ بیماری ترومبوسیتوپنی نامیده می‌شوند. در ترومبوسیتوپنی، تمایل به خونریزی به ویژه از عروق خونی کوچک‌تر وجود دارد و این باعث خونریزی غیرطبیعی در پوست و قسمت‌های دیگر بدن می‌شود.

علائم پایین بودن پلاکت خون

علائم پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی عبارتند از:

• کبودی‌های غیرمنتظره
• نقاط بنفش یا قرمز کوچک زیر پوست به نام پتشی
• خونریزی از بینی یا لثه
• دوره‌های قاعدگی شدیدتر از حد معمول در زنان
• مدفوع سیاه یا خونی
• ادرار قرمز یا صورتی رنگ
• استفراغ خونی
• سردردهای شدید
• سرگیجه
• درد در مفاصل یا عضلات
• افزایش ضعف

اگر با هر یک از این علائم مواجه شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. معمولاً این علائم زمانی بروز می‌کنند که سطح پلاکت خون به شدت پایین بیفتد. با انجام آزمایش خون می‌توان ترومبوسیتوپنی را قبل از بروز علائم تشخیص داد.

برخی از علل عمده پایین بودن پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی

۱- ترومبوسیتوپنیک پورپورای ایمن

پورپورای ترومبوسیتوپنیک که به عنوان ITP نیز شناخته می‌شود، بیماری‌ای است که در آن آنتی‌بادی‌های بدن به پلاکت‌های خون حمله می‌کنند. این حمله آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های طبیعی باعث کاهش پلاکت خون در بیماران مبتلا به ITP می‌شود. این وضعیت نهایتاً منجر به بیماری ترومبوسیتوپنی ایمن خواهد شد.

ITP دو نوع مزمن و حاد دارد. فرم حاد بیشتر در کودکان دیده می‌شود و معمولاً بعد از بهبودی از یک عفونت رخ می‌دهد. اغلب، بیمار یک عفونت ویروسی غیرخاص دارد. هرچند گاهی هم ممکن است ITP حاد بعد از عفونت باکتریایی ایجاد شود. بزرگسالان نیز ممکن است به ITP حاد مبتلا شوند، که در بیشتر موارد به صورت تدریجی رخ می‌دهد (ITP مزمن). بیشتر بزرگسالان خاطره‌ای از عفونت ویروسی یا باکتریایی ندارند!؟ حدود

۹۰٪ از بیماران مبتلا به ITP (کاهش پلاکت خون یا ترومبوسیتوپنی ایمنی اولیه) جوان‌تر از ۴۰ سال هستند. نکته جالب این است که نوع مزمن این بیماری بیشتر بر روی زنان تأثیر می‌گذارد.

۲- پایین بودن پلاکت خون در دوران بارداری

تقریباً ۵ درصد از زنان باردار به ترومبوسیتوپنی دچار می‌شوند که یکی از دلایل کاهش پلاکت خون است. در اینجا تشخیص باید از ITP و سایر علل ترومبوسیتوپنی مربوط به بارداری، مثل پره‌اکلامپسی، متمایز گردد. اگر تعداد پلاکت‌ها به

معیارهای تشخیص پلاکت خون پایین در بارداری

• ترومبوسیتوپنی خفیف
• ترومبوسیتوپنی بدون علامت
• سابقه مثبت ترومبوسیتوپنی در بیمار
• توسعه ترومبوسیتوپنی در طول بارداری
• عدم وجود ترومبوسیتوپنی در جنین
• بهبود ترومبوسیتوپنی پس از زایمان

۳- عفونت

عفونت می‌تواند یکی از دلایل کاهش پلاکت خون باشد که معمولاً در بیماران مشاهده می‌شود. در این موارد، علت اصلی معمولاً نوعی عفونت ویروسی است. نمونه‌هایی از این عفونت‌ها شامل مونونوکلئوز عفونی، CMV و HIV می‌باشد. همچنین، پایین بودن پلاکت خون ممکن است در بیماران مبتلا به HIV نیز رخ دهد که این موضوع ممکن است به دلیل مسائل ایمنی یا غیرایمنی باشد. معمولاً بیشتر موارد ناشی از تولید ناکارآمد پلاکت خون است. علاوه بر این، ترومبوسیتوپنی در بیماران HIV ممکن است به دلیل عدم عملکرد مناسب مغز استخوان یا عوارض ناشی از داروها باشد.

پایین بودن پلاکت خون نه تنها به دلیل عفونت‌های ویروسی، بلکه به دلایل عفونت‌های باکتریایی مانند مایکوپلاسما و ریکتزیا، همچنین عفونت‌هایی نظیر سیفلیس و مالاریا نیز ممکن است اتفاق بیفتد.

۴- بیماری‌های بدخیم

بیماری‌های مبتنی بر سیستم ایمنی مانند لوسمی مزمن و لنفوم ممکن است با کاهش پلاکت خون همراه باشند. در بسیاری از موارد، کاهش پلاکت‌ها به دلیل مشکلاتی در تولید پلاکت در مغز استخوان یا درمان سرطان با داروهای شیمیایی به وجود می‌آید.

۵- ترومبوسیتوپنی رقیق شده

این نوع ترومبوسیتوپنی یکی از دلایل شایع کاهش پلاکت خون در بیمارانی است که مدت زمان زیادی در بیمارستان بستری بوده و بخشی از خون خود را از دست داده‌اند. این مشکل می‌تواند به دلیل تزریق مایعات و کم شدن حجم پلاکت خون باشد.

۶- پرتوهای خاص

درمان با اشعه نیز ممکن است باعث کاهش پلاکت خون شود. در این حالت، آسیب به مغز استخوان بر روی مراحل تولید پلاکت‌ها تأثیر می‌گذارد و معمولاً این مشکل بین ۷ تا ۱۰ روز بعد از درمان رخ می‌دهد.

۷- پایین بودن پلاکت خون ناشی از دارو

بسیاری از داروها ممکن است باعث ترومبوسیتوپنی شوند. در واقع، ممکن است تنها دو هفته پس از شروع دارو، کاهش تعداد پلاکت‌ها بروز کند. معمولاً بعد از قطع داروی مشکوک، تعداد پلاکت‌ها به حالت طبیعی باز می‌گردند و این پروسه معمولاً طی ۵ تا ۷ روز رخ می‌دهد. در بعضی موارد، کاهش پلاکت‌ها ممکن است برای زمان بیشتری ادامه یابد به دلیل اینکه داروها یا متابولیت‌های آن به آرامی از بدن خارج می‌شوند.

داروها و موادی که می‌توانند باعث کاهش پلاکت شوند

بعضی از داروها و مواد سمی، مصرف زیاد الکل و همچنین نوشیدنی‌های حاوی کینین مثل آب‌تونیک می‌توانند مقدار پلاکت‌ها را کم کنند. کینین همچنین به‌صورت قرص برای درمان کرامپ‌های پا در داروخانه‌ها موجود است. برای برطرف کردن کاهش پلاکت ناشی از این مواد، باید علت را ترک کنیم. اگر دلیل کاهش پلاکت‌ها مصرف دارو باشد، باید یا مصرف آن را کاملاً قطع کنیم یا دارو را تغییر دهیم. همچنین، موادی مانند آفت‌کش‌ها، آرسنیک و بنزن هم می‌توانند به کاهش پلاکت‌ها منجر شوند.

لیست زیر شامل داروهای ضد پلاکت یا داروهایی است که تعداد پلاکت‌ها را کاهش می‌دهند:

• مهارکننده‌های گیلکوپروتئین IIb /IIIa – ابسیکسیمب، اپتیفیباتید، و تیروفیبان
• هپارین

شما همچنین باید بدانید که داروهای غیر نسخه‌ای که می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند، شامل:

• استامینوفن
• ایبوپروفن
• ناپروکسن

داروهای نسخه‌ای که می‌توانند باعث کاهش پلاکت‌ها شوند:

• امیودارون
• آمپ retractیکن و دیگر آنتی بیوتیک‌ها
• سایمتیدین
• پیپراسیلین
• داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین
• سولفونامیدها – مثلاً، تریمتوپریم – سولفامتوکسازول
• وانکومایسین

اختلالات پزشکی که می‌توانند باعث کاهش پلاکت‌ها شوند

کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند دلایل پزشکی متفاوتی داشته باشد. دو دلیل اصلی شامل کاهش تولید پلاکت‌ها یا افزایش تجزیه پلاکت‌ها است. گاهی پلاکت‌ها به‌طور نامناسبی در طحال، که یک اندام در شکم است، گیر می‌کنند. این مشکل ممکن است زمانی پیش بیاید که طحال بزرگ‌تر از حد معمول شود. دلایل مختلفی می‌تواند باعث این وضعیت شود. پلاکت‌ها در مغز استخوان ساخته می‌شوند و معمولاً بین ۷ تا ۱۰ روز در جریان خون باقی می‌مانند تا نابود شوند. داروها و دیگر علل ذکر شده قبلاً، می‌توانند تولید پلاکت‌ها را در مغز استخوان کاهش دهند.

دیگر دلایل موثر بر تولید پلاکت‌ها عبارتند از:

• لوسمی و دیگر سرطان‌هایی که می‌توانند در مغز استخوان ایجاد شوند و تولید پلاکت را کاهش دهند
• برخی از انواع اختلالات خونی به نام آنمی
• عفونت‌های ویروسی شامل HIV و هپاتیت C
• سپسیس
• سندرم اختلال تنفسی شدید
• در پایان بارداری، ممکن است مقداری از پلاکت‌ها کاهش یابند که معمولاً خفیف است و نیاز به درمان ندارد و با گذشت زمان به حالت طبیعی برمی‌گردد.

علایم، تشخیص و درمان

علایم کاهش پلاکت‌ها فقط زمانی ظاهر می‌شوند که این کاهش محسوس باشد. کاهش جزئی پلاکت‌ها معمولاً علامتی ندارد. اگر مقدار پلاکت‌ها به حدی کم شود که باعث خونریزی خودبه‌خود شود، ممکن است نشانه‌های زیر بروز کند:

• وجود نقاط قرمز تیره به نام پتشی روی پوست
• تجمع پتشی‌ها که باعث ایجاد rash کبودرنگی به نام پورپورا می‌شود.

ITP همچنین می‌تواند به خونریزی بی‌دلیل از لثه یا بینی یا مشاهده خون در ادرار و مدفوع منجر شود. در موارد ITP تعداد پلاکت‌ها کمتر از ۲۰۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر از خون است.

تشخیص پایین بودن پلاکت‌های خون

1. برای تشخیص، پزشک پرسش‌هایی را مطرح کرده و معاینه می‌کند. این سؤالات ممکن است شامل علایم، تاریخچه خانوادگی و مصرف دارو باشد. در معاینه، کبودی و rash های پوستی بررسی می‌شود.
2. آزمایش خون برای اندازه‌گیری چگالی پلاکت‌ها انجام می‌شود تا تشخیص تأیید شود. دیگر آزمایش‌های خونی نیز در این زمان انجام می‌شود.
3. برخی افراد ممکن است نیاز به نمونه‌برداری از مغز استخوان داشته باشند که این موضوع به گرفتن نمونه خون از مغز استخوان نیاز دارد. این عمل

“`html

4. بیوپسیمغز استخوان نامیده می‌شود.
5. تشخیص ITP پس از آنکه دیگر انواع و علل کاهش پلاکت از تشخیص خارج می‌شوند، انجام می‌گیرد.

درمان پایین بودن پلاکت های خون

• اگر تعداد پلاکت‌ها خیلی کم نشده باشد و بیمار هم علامتی نداشته باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد و وضعیت به حال خود رها شود.
• در مواردی که تعداد پلاکت‌ها بسیار کم شود و نگران‌کننده باشد، باید به دنبال درمان علت این مشکل بود. دلایل ممکن است خیلی متفاوت باشند. درمان ممکن است با تجویز یک دارو آغاز شده و یا به درمان مشکلات پزشکی مرتبط با این وضعیت بپردازد.
• در درمان ITP، ممکن است داروهایی تجویز شود که سیستم ایمنی را سرکوب کند. یکی از این داروها کورتیکوستروئیدی به نام پردنیزون است.
• اگر ITP بعد از یک سال درمان بهبود نیابد، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشت طحال باشد. در مواقع اضطراری، می‌توان با تزریق پلاکت به بیمار کمک کرد.

برای افزایش پلاکت خون چه بخوریم؟

یکی از بهترین گیاهان برای درمان پایین بودن پلاکت خون، جوانه شبدر است. این گیاه که در طب سنتی سابقه طولانی دارد، امروزه نیز به عنوان گزینه‌ای طبیعی برای درمان کم‌خونی و بهبود وضعیت پلاکت خون شناخته می‌شود.

• جوانه شبدر
• یکی از بهترین‌ها برای درمان کم‌خونی و پلاکت پایین
• تصفیه کننده خون و تنظیم کننده فعالیت‌های کبدی
• کمک به کاهش علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و بدخلقی
• حاوی مقادیر کمی کالری و ویتامین‌های A ،C ،تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین
• آرامش بخش اعصاب
• مفید برای درمان افسردگی
• یک آنتی‌اکسیدان قوی (ضد سرطان)
• مفید برای جلوگیری از چین و چروک‌های زودرس پوست
• پیشگیری از پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی
• پلاکت خون بالا یا ترومبوسیتوز

اصطلاح پزشکی برای داشتن پلاکت زیاد، ترومبوسیتوز نامیده می‌شود که به دو نوع تقسیم می‌شود:

ترومبوسیتوز اولیه یا اساسی

در این نوع، سلول‌های غیرطبیعی در مغز استخوان باعث تولید بیش از حد پلاکت می‌شوند، اما دلایل تغییر این سلول‌ها مشخص نیست.

ترومبوسیتوز ثانویه

این نوع شبیه به نوع اولیه است، اما دلایل مشخصی مانند کم‌خونی، سرطان، التهاب یا عفونت دارد. علائم هر دو نوع مشابه است و ممکن است منجر به لخته‌های خون در اندام‌ها شود که در صورت عدم درمان، احتمال سکته قلبی را افزایش می‌دهد. برای درمان ترومبوسیتوز اولیه، باید خون تصفیه شده و پلاکت‌ها از خون جدا شوند تا به سطح طبیعی خود برگردند. اما در مورد ترومبوسیتوز ثانویه، باید علت آن شناخته شده و با درمان آن، مشکل نیز حل شود.

چه بیماری‌هایی باعث افزایش پلاکت می‌شوند؟

• بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید، کم‌خونی فقر آهن، مشکلات بعد از برداشت طحال، برخی سرطان‌ها و بیماری‌های ژنتیکی خاص می‌توانند باعث افزایش پلاکت‌ها شوند.
• نکاتی در رابطه با پلاکت خون
• ورزش شدید و قدرتی می‌تواند باعث افزایش پلاکت‌ها شود.
• در زمان قاعدگی، میزان پلاکت خون کمی کاهش می‌یابد.
• قرص‌های ضد بارداری ممکن است باعث افزایش پلاکت‌ها شوند.
• داروی استامینوفن می‌تواند پلاکت را کاهش دهد.