غار کرفتو : آثار باستانی استان کردستان و بزرگترین غار ایران (+ تصاویر)
ویژگی‌های غار کرفتو
غار کرفتو نوعی غار طبیعی و آهکی است که در طول تاریخ به‌عنوان محل زندگی انسان‌ها تغییراتی کرده و به شکل یک ساختار صخره‌ای چهار طبقه در دل کوه ساخته شده است.
محققان و گردشگران زیادی، از جمله دمرگان، راولینسون، کرپورتر، خانیکف و فون‌گال به غار کرفتو آمده‌اند و نقشه‌ها و اطلاعاتی از آن تهیه کرده‌اند که کرپورتر نقشه آن را کشیده و فون‌گال نیز آن را اصلاح کرده است.
در مقالات منتشر شده توسط محققان، بخاطر وجود یک کتیبه یونانی در ورودی یکی از اتاق‌های طبقه سوم، این غار به عنوان معبد “هراکلس یا هرکول” شناخته شده است.
طول مسیر اصلی غار کرفتو حدود 750 متر است و شاخه‌های فرعی زیادی از آن جدا می‌شود. در طول زمان، این غار تغییرات زیادی کرده و هنرمندان با مهارت اتاق‌ها، راهروها و دالان‌های متعددی را در آن درست کرده‌اند.
این غار از نظر معماری نسبت به دیگر غارهای دست‌نخورده ایران، بسیار کامل است. ورودی آن از دامنه کوه حدود 25 متر فاصله دارد و در گذشته، بازدیدکنندگان باید از یک راه سخت برای رسیدن به آن می‌رفتند، اما اکنون می‌توان با استفاده از «پلکانی فلزی» به ورودی غار دسترسی پیدا کرد.
وجه تسمیه (معرفی) و ریشه لغوی غار کرفتو
در مورد نام غار کرفتو، محققان نظری قوی ارائه نکرده‌اند، ولی نقل قول‌هایی موجود است که به آنها اشاره می‌شود.
در بین مردم محلی، این غار به نام قلعه کرفتو «قه‌لای که‌رفتو» شناخته می‌شود و این موضوع نشان می‌دهد که این مکان زمانی محل امنی برای پناه‌بردن مردم به هنگام حمله اقوام مختلف بوده است و ساکنان آن به‌صورت گروهی به این غار پناه می‌بردند. این بنای بزرگ به عنوان یکی از نقاط استراتژیک و دفاعی منطقه شناخته می‌شود.
برخی دیگر می‌گویند که کرفتو در اصل نامش “گرفتو” بوده و در زبان کردی به معنای “گرفته شده” یا “فتح شده” است. البته مشخص است که این مکان در نتیجه یک حمله آسیب دیده و پس از یک جنگ سخت به‌دست آمده، اما بعضی افراد بعید می‌دانند نام آن بر اساس این فتح باشد.
احمد شریفی‌فر محقق کرد درباره این نام می‌گوید که “تحقیق‌هایی درباره نام کرفتو انجام نشده، اما ممکن است این نام از دو واژه “کرف” و “تو” تشکیل شده باشد.
کلمه «کرف یا کرفت» در زبان پهلوی به معنای “ثواب” است و در اوستا به معنی “ستایش” آمده است. واژه “تو” نیز در زبان‌های باستانی مثل سومری و عیلامی به معنی خورشید و گرماست.
در زبان کردی کنونی نیز گرما را “تاو” و خورشید را “هه‌تاو” می‌گویند؛ بنابراین اگر این ترکیب درست باشد، کرفتو به معنای “ستایشگاه خورشید” خواهد بود و ممکن است این غار و قلعه یکی از معابد مهرپرستی در کردستان باشد.
غار کرفتو تحت شماره 330 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
غار کرفتو از نوع غارهای آهکی و طبیعتی است و احتمال دارد در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته باشد. به هر حال، این مکان به‌عنوان یکی از آثار مهم و قابل توجه استان کردستان شناخته می‌شود و مورد توجه مردم کشور قرار دارد.
این غار یکی از جاذبه‌های دیدنی است که خیلی از مردم از داخل و خارج کشور به آن علاقه دارند و با شماره 330 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
در گذشته، به‌خاطر سکونت اقوام مختلف، تغییرات زیادی در این غار رخ داده و مکان‌هایی مانند اتاق‌های تو در تو و راهروهایی برای عبور ایجاد شده است. به همین دلیل، این غار در میان غارهای مصنوعی شهرت خاصی دارد و دلیل آن هم به خاطر ساختار سازه‌ای منحصر به فرد آن است.
ارتفاع دهانه ورودی غار
«دهانه ورودی فعلی» در ارتفاع 20 تا 25 متری از سطح زمین قرار دارد و قبلاً بازدیدکنندگان برای ورود به غار مجبور به طی کردن یک مسیر دشوار روی کوه و سنگ‌ها بودند. برای کمک به آنها، چند سنگ‌چین و پلکان‌های چوبی ساخته شده بود تا مسیر را برای ورود به غار آسان‌تر کنند.
در جلوی غار، چهار طبقه از معماری سنگی و دست‌کند ساخته شده است. در هر طبقه علاوه بر اتاق‌های تو در تو، پنجره‌ها و نورگیرهایی به بیرون وجود دارد، همچنین دالان‌ها و راهروهایی برای ارتباط بین طبقات و پله‌های تراشیده شده در سنگ وجود دارد. همچنین مکان‌هایی برای نصب کلون و قفل درها و پنجره‌ها فراهم شده است تا امنیت هر قسمت تأمین شود. این موضوع نشان‌دهنده نوعی معماری پیشرفته است.
به دلیل ریزش‌هایی که در گذر زمان در سنگ‌های اطراف ورودی غار اتفاق افتاده، تعداد اتاق‌ها و راهروهای موجود در حال حاضر مشخص نیست و به نظر می‌رسد که این مجموعه معماری سنگی بسیار وسیع‌تر از آنچه که اکنون قابل مشاهده است باشد. آثار این تخریب‌ها هنوز هم به وضوح دیده می‌شود.
بررسی دیواره برخی از اتاق‌های طبقات غار و راهروهای عبوری آن
بر روی دیوارها و طبقات غار نقوشی از جانوران و گیاهان وجود دارد که به عنوان نقوش صخره‌ای می‌تواند برای تحقیقات و مطالعات علمی مفید باشد. زیباترین بخش معماری غار، طبقه سوم آن است.
در این طبقه، علاوه بر دقت در تراشیدن و کندن اتاق‌ها، شکل خاص سقف‌ها به صورت کمانی و طراحی درگاه‌ها و پله‌ها و همچنین نورگیرهای اتاق‌ها نشان‌دهنده زیبایی و دقت در تزئینات است. تزئینات پنجره‌ها نیز به آثار باستانی معماری نوشیجان تپه در همدان که به دوران مادها مربوط می‌شود، شباهت دارد.
کتیبه‌ای که در درون غار جلوه‌گری می‌کند
بر روی سردر ورودی یکی از اتاق‌های طبقه سوم، کتیبه‌ای به زبان یونانی وجود دارد که بخشی از آن آسیب دیده است. این کتیبه به «الهه هراکلس» اشاره می‌کند و به همین دلیل، برخی به این غار نام معبد الهه یونانی را داده‌اند. در این کتیبه نوشته شده است:
“این خانه هراکلس است، هر کس که به آن وارد شود در امان است.” وجود این کتیبه باعث شده که تصور شود این غار مدتی به عنوان محل سکونت و پناهگاه جانشینان سلوکی پس از اسکندر مقدونی استفاده شده است، که پس از فتوحات مهرداد دوم اشکانی، به سمت غرب ایران حرکت کرده‌اند.
در راهرو ارتباطی بین طبقه اول و دوم غار، یادگاری از «خانیکف» مستشرق روسی در سال 1917 میلادی بر دیواره راهرو کنده‌کاری شده است.
طول ستون فقرات اصلی غار تقریباً 750 متر است و در این مسیر پرپیچ و خم، درگاه‌ها و دالان‌های مختلفی وجود دارد و به همین دلیل، تاکنون کسی موفق به شناسایی تمامی این مسیرها و تهیه یک نقشه کامل از آن نشده است.
مسیر طبیعی غار
“`html
در طول مسیر غار کرفتو، تفاوت‌های زیادی وجود دارد. در برخی قسمت‌ها، دالان‌ها و تالارهای طبیعی بسیار بزرگ و با سقف‌های بلند وجود دارند. اما در قسمت‌های دیگر، عبور از آنها به سختی و به حالت سینه‌خیز انجام می‌شود.
این ویژگی‌ها باعث شده است که افسانه‌ها و داستان‌های زیادی در بین مردم محلی شکل بگیرد. آنها درباره‌ی اسرار غار و چگونگی به وجود آمدن آن صحبت می‌کنند و این موضوع در نوشته‌های محققان محلی استان هم دیده می‌شود.
غار کرفتو از زمان‌های قدیم مورد توجه محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. بر طبق مطالعات مختلف، محققانی مثل سر رابرت کرپورتر در سال 1818، هنری راولینسون در سال 1838، آرتور اشتاین در سال 1963 و پروفسور ناومان از آلمان در سال 1975 به توصیف، نقشه‌کشی و بررسی غار پرداخته‌اند. هرکدام از آنان اطلاعات متفاوتی را ارائه داده‌اند.
پس از سال‌ها تلاش مقامات محلی، اقدامات زیادی برای ساماندهی این اثر ارزشمند انجام شد تا بتوانند گردشگران بیشتری را جذب کنند. به همین دلیل، بررسی‌های میدانی در سال 1370 هجری شمسی توسط میراث فرهنگی کردستان و گروه غارنوردی میثم کرمانشاه انجام شد.
در سال 1376، برنامه‌ای برای گمانه‌زنی در غار انجام شد و پس از تصویب طرح ساماندهی در سال 1377، برخی کارها در سال‌های 1379، 1380 و 1382 انجام شد. این کارها بخشی از برنامه کاوش و حفاری بود که با همکاری باستان‌شناسان اجرا شد.
همچنین در این مدت، تحقیقات در ارتباط با غار کانی‌میکائیل در بخش شمالی غار کرفتو و همچنین قبرستان و منطقه «کول تاریکه» روستای “یوزباش‌کندی”» انجام شد که نتایج آنها بسیار جالب و مهم بود.
پژوهش میدانی در غار کرفتو
غار کرفتو در سال 1818 توسط سر رابرت کرپورتر بررسی شد و او کتیبه‌های آن را خواند. سپس در سال 1838، هنری راولینسون از غار بازدید کرد و اصلاحاتی بر نکات کرپورتر انجام داد.
در سال 1963، آرتور اشتاین به همراه دستیارش ایوب خان، نقشه‌ای از اتاق‌های حجاری شده، راهروها و دهلیزهای طبیعی غار تهیه کردند. با این حال، اکنون که راهروها به طور کامل پاکسازی شده‌اند، این نقشه ناقص است.
هیات همچنین قصد داشت نقشه‌برداری غار را به صورت سه‌بعدی انجام دهد، اما به دلیل هزینه بالا، این امر در زمان کاوش امکان‌پذیر نشد. با این حال، نقشه‌های جدیدی از طبقات مختلف غار و راه‌های تازه که به بیرون منتهی می‌شود، تهیه شده است.
در سال 1376، دکتر میر اسکندری به عنوان رئیس هیاتی، گمانه‌زنی‌هایی در داخل و اطراف غار انجام داد. اولین کاوش توسط نگارنده در زمستان سال 1379 به مدت 45 روز در تالار بزرگ و طولانی طبقه دوم انجام شد، اما به دلیل خاکبرداریهای نامناسب قبلی، نتایج رضایت‌بخشی حاصل نشد.
بنابراین توجه به طبقه چهارم معطوف گردید. در همین سال تعدادی گمانه در طبقه چهارم زده شد که نتایج قابل توجهی به دست آمد.
برنامه کاوش برای سال 1380 ارائه شد و در تابستان و پاییز این سال، علاوه بر ادامه کارها در طبقه چهارم، در دامنه‌های جنوبی غار و در طرف دیگر دره (دامنه کوه سه دختران)، بررسی‌هایی انجام شد که شامل دوره‌های مختلف غار بود. ما موفق شدیم نشانه‌هایی از دوره‌های اسلامی قرون 7 و 8 را پیدا کنیم که همزمان با استفاده از غار کرفتو بود.
این نشانه‌ها شامل یک گورستان و محوطه‌هایی در غرب غار، در فاصله یک کیلومتری، و همچنین غار کانی‌میکائیل که یک کیلومتر شمال غار کرفتو بود، بود. تمام این موارد به دوره‌های مختلف غار، از جمله دوران پیش از تاریخ، پارت و ساسانی و اسلامی ارتباط داشتند.
کاوش در این مناطق نشان داد که در دوره‌های مختلف، به غیر از دوران پیش از تاریخ (اواخر هزاره پنجم و …)
“““html
و اوایل هزاره چهارم ، غار کرفتو به عنوان یک مرکز مهم وجود داشته است. اینکه آیا این غار می‌توانسته در دوران پارت و ساسانی به عنوان نیایشگاه و محل برگزاری مراسم مذهبی مورد استفاده قرار گیرد، نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
با این حال، نویسنده بر این باور است که این معماری منحصر به فرد که در دل کوه و با تراشیده شدن صخره‌ها ایجاد شده، فراتر از یک فضای مسکونی پیام دارد. بررسی معماری و اشیاء و سفال‌های به دست آمده سبب می‌شود تا به نتایج بهتری برسیم.
هدف از انجام پژوهش میدانی : (طرح احتمالات پیش از انجام بررسی)
غار کرفتو به خاطر داشتن معماری خاص و بی‌نظیر صخره‌ای همیشه مورد توجه بوده است. برای همین، استان کردستان در تلاش بود تا اطراف و دامنه‌های آن را سرمایه‌گذاری و ساماندهی کند، که این کار باید با برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی کشور هماهنگ می‌شد.
به همین خاطر، در سال 1376 همزمان با ساماندهی غار، کارهایی مانند محوطه‌سازی، پله‌گذاری و پاکسازی انجام شد و همچنین کاوش‌های محدودی نیز داشته‌ایم.
متأسفانه، در این هنگام، برخی مناطق با خاکبرداریهای غیر اصولی و عجولانه برای دسترسی بهتر به غار روبه‌رو شدند. این موضوع باعث شد که نتوانیم به نتایج علمی دقیقی از کاوش‌ها برسیم. اما با این حال، اطلاعات خوبی از آنچه در طبقه دوم و چهارم به دست آمد، حاصل شد.
نتایج حاصله : (طرح دستاوردها از جمله اشیا یا نتایج تاریخی و …)
در ابتدا، هدف استانداری آماده‌سازی غار برای بازدیدکنندگان و جذب آنها بود و با بودجه‌ای که برای این کار در نظر گرفته شد، فشار بیشتری به تیم کاوش وارد آمد تا کار را تسریع کنند.
با این وجود، کاوش و تحقیق در غار و اطراف آن در دو فصل انجام شد و تأکید بر این بود که بدون پژوهش دقیق، هیچ‌گونه خاک‌برداری و پاکسازی انجام نشود که در اصل همین برنامه به اجرا درآمد.
بدون شناسایی لایه‌های باستانی و مواد فرهنگی، هیچ کاری انجام نشد. پس از انجام گمانه‌زنی‌ها در و اطراف غار، تمام خاک‌ها به دقت غربال شدند و در نتیجه، 22 هزار قطعه سفال مربوط به دوره‌های مختلف به دست آمد.
همچنین بخوانید:
چون کاوش غار به صورت اضطراری بود، این موضوع باعث شد که شناخت دوره‌های مختلف غار به طور هدفمند انجام شود. پس از آن، تصمیم گرفته شد که ارتباط این دوره‌ها با محوطه‌های اطراف و موقعیت غار کرفتو در تاریخ مورد بررسی قرار گیرد.
در پایان کار، بر اساس مطالعات اولیه بر روی سفالینه‌های به دست آمده از غار و محوطه‌های اطراف، مشخص شد که در دوره‌های پارت و ساسانی و همچنین قرون هفتم و هشتم هجری، غار کرفتو فعال بوده است. اما نوع استفاده از آن در این دوران‌ها متفاوت بوده است. احتمالاً در دوره‌های پیش از اسلام، این غار به عنوان مرکز آئینی و نیایش مورد استفاده قرار می‌گرفته و در دوره‌های اسلامی با تغییراتی به سکونتگاه یا حتی مکان دفاعی تبدیل شده است. چرا که همچنان محلی‌ها آن را قلعه می‌نامند. قلعه‌ای که بقایای برج مانندی در بالای کوه هنوز به جا مانده است.
اما در فصل دوم، محوطه‌هایی که به منظور ارتباط با غار کرفتو کاوش شدند، شامل یک گورستان از هزاره اول ق. است که ظروف سفالی منقوش و چندین مهره عقیق و آهکی کوچک و همچنین سنجاق‌های مفرغی و گیره‌های موی سر مفرغی وجود داشت که شباهت زیادی به اشیاء به دست آمده از زیویه دارد. این گورستان در حدود یک کیلومتری غرب این محوطه قرار دارد و در سالی شناسایی و در سال بعدی کاوش شد. قبور در دل سنگ‌های رسوبی نرم کنده شده و اجساد چمباتمه‌زده همراه با اشیاء مفرغی و سفالینه‌های منقوش در آن دفن شده بودند.
سایت رضیم
“`
