نظارت و ارزیابی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
مفهوم نظارت و ارزیابی چیست؟
نظارت و ارزیابی دو روش برای بررسی نتایج یک برنامه یا پروژه هستند. نظارت به جمع‌آوری اطلاعات درباره یک برنامه یا پروژه گفته می‌شود. در این فرآیند داده‌ها جمع‌آوری می‌شوند، پیشرفت کار زیر نظر گرفته می‌شود و شاخص‌های کلیدی عملکرد دنبال می‌شوند. اما ارزیابی به معنای بررسی اثرگذاری یک برنامه یا پروژه است. در این فرآیند، داده‌ها جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر می‌شوند.
تاکنون تعریفی دقیق و کامل از ‘ارزیابی‘ ارائه نشده است. مطالعاتی که در این زمینه انجام شده‌اند، از نظر شمول، روش‌های مورد استفاده و تحلیل داده‌ها متنوع هستند.
به‌عنوان مثال، دای (۱۹۹۲) بررسی جالبی درباره ارزیابی سیاست‌ها انجام داده است، اما کار او جامع نیست. دای (۱۹۹۲:۳۵۴) می‌گوید که ‘ارزیابی سیاست‌ها به معنای بررسی نتایج و پیامدهای اجرای سیاست‌های کلان و آگاهی از آنهاست’. همچنین او به تفاوت میان ارزیابی سیاست‌ها و ارزیابی برنامه اشاره می‌کند.
‘ارزیابی برنامه به معنای بررسی دقیق و جامع نظام تحت مطالعه است’ (۱۹۹۲:۳۵۴).
تعریف دای کامل نیست و به نظام سیاسی توجهی ندارد (مدل جنکینز ۱۹۷۸ را ببینید).
واژه ‘ارزیابی‘ به تعریفی دقیق نیاز دارد. برای بسیاری از کارشناسان غیرحرفه‌ای، ارزیابی به‌معنای بررسی جنبه‌های اقتصادی است، در حالی که ‘ارزیابی یک فرآیند برای تعیین اولویت‌ها است’ (هال ۱۹۸۲:۲۸۸). این تعریف از دو جنبه مهم است:
تعریف‌های دیگری که درباره ارزیابی ارائه شده‌اند، آن را به ‘بررسی آنچه بعد از اجرای سیاست‌ها اتفاق افتاده’ محدود کرده‌اند (مانند تعریفی که دای مطرح کرده است). اما دلیلی وجود ندارد که فرآیند ارزیابی فقط پس از اجرای سیاست‌ها انجام شود.
به‌عنوان مثال، سیاست‌ها قبل از نهایی شدن می‌توانند به‌عنوان پیشنهاد به دیگران ارائه شوند و واکنش آن‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد. در دو مرحله طراحی برنامه‌ها و انتخاب، می‌توان زمان ارزیابی را مشخص کرد (هال و مک آرتور ۱۹۹۳)؛ تعریفی که هال (۱۹۸۲) از ارزیابی ارائه می‌دهد.
او تأکید می‌کند که ‘ارزیابی تنها شامل انجام تعدادی عملیات درست و بی‌اشتباه از نظر فنی نیست، بلکه در مرحله ارزیابی باید نحوه استفاده از نتایج حاصل از ارزیابی نیز مشخص شود’ (هاگوود و گان ۱۹۸۴:۲۲۰).
بنابراین، در ارزیابی سیاست‌های گردشگری باید به سه سوال پاسخ داده شود:
- چه فرد یا افرادی خواستار انجام ارزیابی هستند؟
- چرا چنین درخواستی مطرح شده است؟
- روش طراحی و توسعه سیاست‌ها، محتوای آن‌ها، نحوه اجرای آن‌ها و آثار و نتایج آن‌ها چگونه است؟
با توجه به اهداف این بحث، ارزیابی سیاست‌ها به این شکل تعریف می‌شود: ارزیابی سیاست‌های گردشگری فعالیتی است که برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات مربوط به: نیاز به طراحی و تدوین سیاست‌ها، اجرای آن‌ها و نتایج و دستاوردهای آن‌ها شکل می‌گیرد.
ارزیابی به چند دلیل انجام می‌شود:
- تأمین اهداف سیاسی، اداری و مدیریتی
- برنامه‌ریزی و طراحی و تدوین سیاست‌ها
- توجیه مالی سیاست‌ها (روسی ۱۹۷۹).
بنابراین برای انجام موفق فرآیند ارزیابی سیاست‌ها، باید:
- هدف و دامنه سیاست‌ها مشخص شوند.
- کلیه تصمیمات و اقدامات انجام شده در فرآیند سیاست‌گذاری مشخص و ثبت شوند.
- نتایج، آثار و واکنش افرادی که از اجرای سیاست‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند شناسایی و به‌دقت بررسی شوند.
نقش ارزیابی و نظارت در فرآیند سیاست‌گذاری گردشگری
- بررسی میزان نیاز بخش گردشگری به کمک دولت.
- شناسایی و روشن کردن مشکلات موجود در سیاست‌ها و اصلاح آن‌ها.
- ارائه کمک‌های عملی و مشورتی به تصمیم‌گیرندگان و سیاستگذاران، به‌ویژه در زمان تغییر در اجرای سیاست‌ها و اولویت‌های آن‌ها.
- مشخص کردن نتایج حاصل از سیاست‌ها.
- ارزیابی اثربخشی سیاست‌های گردشگری از نظر منابع مالی و انسانی و اندازه‌گیری هزینه‌های این سیاست‌ها.
- تهیه گزارش‌های دقیق در مورد نحوه تخصیص، توزیع و بازتوزیع منابع.
- تأمین شواهد نمادین (برای نشان دادن آنچه که در حال انجام است).
- تأمین شواهد سیاسی.
نظارت مداوم بر فرآیند سیاست‌گذاری گردشگری مشخص می‌کند که کجا و چه زمانی اقدامات مسئولین دولتی از چارچوب‌های تعیین‌شده خارج شده‌اند. همچنین این نظارت نشان می‌دهد که کی سیاست‌ها دیگر نمی‌توانند اهداف مورد نظر را تأمین کنند. ممکن است پس از ارزیابی، به این نتیجه برسیم که سیاست‌ها اشتباه هستند.
البته اعلام این نتیجه ممکن است گمراه‌کننده باشد (هاگوود و گان ۱۹۸۴:۲۲۰). نتیجه‌ی موفقیت یا شکست سیاست‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ برای مثال، طراحی کلی سیاست‌ها (بیان آرمان‌ها، مقاصد و اهداف به شکلی نامشخص)، اجرای نادرست سیاست‌ها و عوامل غیرقابل پیش‌بینی.
هنگامی که صحبت از ارزیابی سیاست‌ها می‌شود، سوالاتی مطرح می‌شود: چه چیزی باید ارزیابی شود؟ با توجه به محدودیت‌های منابع، چه زمانی باید ارزیابی انجام شود؟ بسیاری از سیاست‌ها گسترده هستند و شناسایی آثار آن‌ها دشوار است.
روسیه (۱۹۷۹) در ارزیابی سیاست‌های گردشگری چهار نکته مهم را ذکر می‌کند که می‌توان از آن‌ها بهره برد (پل ۱۹۹۲:۴۳) :
دولت برای حل مشکلات، در فرآیند ارزیابی و نظارت شرکت می‌کند؛
- با توجه به نیاز روزافزون به اطلاعاتی درباره سیاست‌گذاری و به‌ویژه در مورد مسائل مانند روند پیشرفت‌ها، طرح‌ها و سیاست‌ها، باید روش اجرای ارزیابی و نظارت مشخص شود؛
- دستاوردها و نتایج به‌دست‌آمده از اجرای سیاست‌ها باید مشخص شوند؛
- کارایی سیاست‌های گردشگری و هزینه‌های فرصت‌های این سیاست‌ها باید شفاف باشد. بنابراین، در طراحی سیاست‌های گردشگری در آینده، باید به چهار نکته فوق توجه کرد تا هم دولت‌ها از نظر مالی پاسخگو باشند و هم منافع و هزینه‌های اجرای این سیاست‌ها ارزیابی شوند.
- البته ارزیابی جامع از سیاست‌های گردشگری به‌ندرت امکان‌پذیر است، زیرا رقابت برای دریافت کمک‌های مالی دولت بسیار شدید است، بنابراین بودجه کمی به فعالیت ارزیابی سیاست‌های کلان و گردشگری اختصاص داده می‌شود. همچنین دیوان‌سالاران بیشتر بر تصمیم‌گیری‌های روزمره تمرکز می‌کنند تا بر طراحی استراتژی‌ها.
بنابراین، هنگام مطالعه ارزیابی سیاست‌ها:
باید دو تفاوت را مد نظر قرار داد. اولین تفاوت، تفاوت بین ارزیابی جامع و ارزیابی سطحی است. در ارزیابی جامع، به چهار نکته‌ای که ذکر شد دقیقاً توجه می‌شود. اما به‌دلیل هزینه‌های بالای این نوع ارزیابی‌ها، بیشتر ارزیابی‌ها سطحی هستند.
دومین تفاوت، تفاوت بین ارزیابی تکوینی (مرحله‌ای) و ارزیابی پایانی (تراکمی) است. ارزیابی تکوینی به منظور بررسی دقیق سیاست‌ها و تأثیر آن‌ها در نتایج کل انجام می‌شود. ارزیابی پایانی برای کمک به تصمیم‌گیری در مورد ادامه، متوقف کردن، پذیرش یا رد سیاست‌ها صورت می‌گیرد.
