همه چیز در مورد عملیات کربلای ۴

عملیات کربلای ۴ چه بود ؟

عملیات کربلای ۴ یک اقدام نظامی بزرگ توسط نیروهای ایرانی در جنگ ایران و عراق بود. این عملیات به نام محمد رسول‌الله در منطقه ابوالخصیب و در تاریخ ۵ دی ۱۳۶۵ به عنوان بخشی از تلاش‌ها برای فتح بصره انجام شد. این عملیات به دلیل لو رفتن اطلاعات، با شکست روبرو شد و نیروهای ایرانی پس از یک روز با تلفات زیاد عقب‌نشینی کردند.

هدف این عملیات، حمله ناگهانی و مخفی در شب به منظور گرفتن کنترل ساحل غربی اروندرود بود. با تصرف این ناحیه، برنامه‌ریزی شده بود که نیروی ایرانی به سمت بصره پیشروی کند.

این عمل در واقع پیش‌زمینه‌ای برای عملیات کربلای ۵ بود که پس از شکست کربلای ۴ به صورت جداگانه اجرا شد.

هدف انجام عملیات کربلای 4

هدف اولیه عملیات کربلای ۴ تصرف جزیره ام‌الرصاص و مناطق اطراف آن بود، تا محاصره بصره کامل شود. یکی از دلایل پیشرفت این عملیات، تأثیرگذاری بر کنفرانسی بود که در آن زمان در کویت برگزار می‌شد.

مرحوم هاشمی رفسنجانی و انجام عملیات کربلای 4

مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی در زمان این عملیات فرمانده عالی جنگ بود. دلایل لو رفتن این عملیات شامل کمک‌های اطلاعاتی ایالات متحده به عراق و فعالیت‌های گروه‌های معارض داخلی می‌شود. در شب عملیات، هاشمی رفسنجانی بر اجرای آن اصرار داشت و حتی پس از اینکه خبرهایی از لو رفتن عملیات رسید، او گفت که باید عملیات ادامه یابد. یکی از فرماندهان به او گفت اگر امام خمینی هم این شرایط را ببیند، اجازه چنین عملیاتی را نمی‌دهد، اما با این وجود، عملیات همچنان انجام شد.

اردستانی، رئیس سابق مرکز مطالعات جنگ، درباره این زمان می‌نویسد که بمباران‌های عراقی‌ها به شدت افزایش می‌یافت و در شب عملیات، آن‌ها به روشن کردن آسمان برای شناسایی نیروها پرداختند.

غواص‌های عملیات کربلای 4

اردستانی می‌گوید که غواص‌ها به داخل رودخانه رها شدند، اما بعد از نیم ساعت دشمن به نیروهای ایرانی حمله کرد. این اقدامات دشمن تعجب‌آور به نظر نمی‌رسید و سفارش شده بود که همه نیروها در ساعت ۲۲:۳۰ آماده باشند. اما در ساعت ۲۱:۳۸ لشکر ۱۴ امام حسین گزارش داد که دشمن آتش شدیدتری به سمت نیروها آغاز کرده است.

حملات دشمن در ناحیه‌ای متمرکز شد که قرار بود تاکتیک‌های ویژه‌ای در آن اجرا شود. در ساعت ۲۲، فرمانده قرارگاه قدس اعلام کرد که یکی از لشکرها متوقف شده و نیروها قادر به ادامه عملیات نیستند. در ساعات اول حمله، سه لشکر امام حسین، امام رضا و عاشورا تلفات زیادی را متحمل شدند، با این وجود فرمانده سپاه ادعا کرد که شرایط بحرانی نیست.

محمدعلی اسفنانی، نماینده مردم فریدن در…

“““html

مجلس در خاطره‌ای اشاره کرد که خودش یکی از غواصان حاضر در این عملیات بود. او گفت: «غواصان نمی‌توانستند از کپسول اکسیژن استفاده کنند و به همین دلیل به صورت شناور بر روی آب با ارتفاع بیست سانت در عمق آب فرومی‌رفتند. غواصان طناب‌هایی در آب داشتند تا مسیر را گم نکنند. از آنجایی که ما باید از منطقه حساس عبور می‌کردیم، یک گروه پیشتاز به سمت جزایر رفتند تا ببینند عراقی‌ها از حضور ما مطلع شده‌اند یا نه. ناگهان، منطقه کاملاً روشن شد و هواپیماهای عراقی بر روی آب منور ریختند، به طوری که منطقه مثل روز روشن شد و عراقی‌ها ستون‌های ما را دیدند و با تمام تجهیزاتی که داشتند، ما را به گلوله بستند.

در آن زمان، بسیاری از غواص‌ها شهید شدند چون گلوله‌ها به سر آن‌ها می‌خورد. ما هیچ راهی نداشتیم، نه می‌توانستیم از سلاح استفاده کنیم و نه راهی برای فرار داشتیم. بسیاری از بچه‌ها مظلومانه در این فضا شهید شدند، ولی با وجود این، ما به کار خود ادامه دادیم تا عملیات به نتیجه برسد. ما به بلجانیه رسیدیم و دژ اول، دوم و سوم را گرفتیم، بیشتر از آنچه که قصد داشتیم انجام دادیم.

در آنجا جان‌پناهی درست کردیم و سپس به عقب بازگشتیم؛ در طول مسیر مجبور بودیم به دلیل وجود سیم خاردارهای زیاد، به صورت سینه‌خیز برگردیم. در آن زمان متوجه شدیم که بسیاری از بچه‌های غواص در مناطق مختلف گروهان اسیر شدند. در این عملیات، بسیاری از نیروهایی که بعد از غواص‌ها با قایق آمده بودند نیز کشته و اسیر شدند. اکثر غواص‌ها در آن عملیات یا به صورت دسته‌جمعی و یا یکی یکی شهید شدند. ما بعدها عکس‌هایی را که عراقی‌ها در روزنامه‌هایشان منتشر کردند، دیدیم که اسرای غواص ما را دست بسته و تیر باران می‌کردند. در این عملیات از ۵۰۰ غواص تنها حدود ۲۰۰ نفر بازگشتند.»

تعداد شهدا و مجروحان در عملیات کربلای 4

تعداد شهدا و مجروحان در این عملیات با روایت‌های مختلف متفاوت است.

هاشمی رفسنجانی (فرمانده عالی جنگ در زمان عملیات) در یادداشت‌های خود در ۱۱ دی ماه نوشت: «آقای شمخانی اطلاعات لازم را درباره نتایج عملیات شکست‌خورده کربلای ۴ داد. این وضعیت از آنچه تا به حال گفته بودند خیلی بدتر بود؛ نزدیک به ۱۰۰۰ شهید و ۳۹۰۰ مفقود الاثر داشتیم که اکثر آن‌ها را باید شهید حساب کرد و حدود ۱۱ هزار مجروح.»

در بیانیه رسمی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس گفته شده که تعداد کشته‌های این عملیات کمتر از ۱۰۰۰ نفر بوده است.

دکتر علایی در کتاب «روند جنگ ایران و عراق» در جلد دوم صفحه ۲۸۵ نوشت: «در این عملیات حدود ۱۰۰۰ نفر از رزمندگان ایرانی شهید و نزدیک به ۲۰۰۰ نفر مفقود شدند. همچنین حدود ۱۱ هزار نفر مجروح شدند.»

برخی منابع، تعداد تلفات نیروهای ایرانی را بسیار بیشتر و تا ۱۲ هزار نفر نیز برآورد کرده‌اند. تلویزیون عراق تصاویر زیادی از کشته شدگان ایرانی را پخش کرد که نشان دهنده تلفات بسیار زیاد نیروهای ایرانی بود.

کشف اجساد غواصان ایرانی

در سال ۱۳۹۴، پس از ۳۰ سال از عملیات کربلای ۴، کمیته جستجوی مفقودین ستاد کل نیروهای مسلح ایران اعلام کرد که اجساد ۱۷۵ غواص ایرانی که با دستان بسته کشته شده‌اند، در منطقه ابوفلوس عراق کشف شده است. فرمانده این ستاد همچنین گفت که برخی از اجساد کشف شده هیچ جراحتی ندارند و نیروهای بعثی آن‌ها را زنده به گور کرده‌اند. پیکر این غواصان به همراه ۱۰۰ رزمنده گمنام دیگر طی مراسمی در روز ۲۶ خرداد ۱۳۹۴ در تهران و از میدان بهارستان تا معراج شهدا تشییع شد. برخی چهره‌های سیاسی، نظامی، ورزشی و هنری نیز در این مراسم حضور داشتند.

---

“““html

رفع ابهامات توسط مرکز اسناد و تحقیقات

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در گزارشی به سوالات و ابهامات مربوط به عملیات کربلای ۴ پاسخ داده است. در ادامه، خلاصه‌ این گزارش ارائه می‌شود:

در مورد این عملیات سوالات زیادی وجود دارد که برخی از آن‌ها به ابهامات دامن می‌زنند. گفته شده که این عملیات از قبل لو رفته و به همین دلیل تلفات زیادی داشته است. در این زمینه نکاتی وجود دارد. البته، عوامل مختلفی که شامل غافلگیری دشمن و موفقیت در عملیات‌ها می‌شود، مهم هستند. یکی از عوامل اصلی، توانایی فرماندهان در برنامه‌ریزی و توانایی تغییر استراتژی حین عملیات بوده است. قدرت فرماندهی باعث می‌شود که در بسیاری از عملیات‌ها، حتی با وجود هشیاری دشمن، به نتایج مطلوب دست پیدا شود.

در واقع، هیچ‌گاه غافلگیری کامل در عملیات‌ها امکان‌پذیر نیست. با وجود توانمندی‌های بالای ارتش عراق در شنود و استفاده از اطلاعات ماهواره‌های جاسوسی، امکان جابه‌جایی تعداد زیاد نیروها وجود ندارد بدون این که دشمن متوجه شود.

به جز چند عملیات، تمام عملیات‌های دوران دفاع مقدس بدون غافلگیری انجام شده است؛ از جمله عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس که علی‌رغم هشیاری دشمن، با موفقیت انجام شدند.

پیروزی در نبردها به عوامل زیادی بستگی دارد. در عملیات کربلای ۴، علاوه بر هشیاری دشمن، سختی جغرافیایی منطقه نیز یکی از دلایل عدم موفقیت بود.

بر خلاف آنچه گفته شده است، در عملیات کربلای ۴، از سه محور، دو محور شامل منطقه شلمچه و جزیره مینو عملکرد خوبی داشتند. لشکرهای ۱۹ فجر و ۵۷ ابوالفضل (ع) توانستند یکی از سخت‌ترین مواضع ارتش عراق را در شلمچه بشکنند. همچنین، در محور جنوبی، برخی از یگان‌ها موفق شدند از خطوط دفاعی مستحکم ارتش عراق عبور کنند.

اجرای عملیات کربلای ۴ در مرحله اول به دلیل موانع موجود در ساعات اولیه متوقف شد. از ۲۶۰ گردان عملیاتی سپاه حضرت محمد (ص)، تنها ۴۰ گردان موفق به عمل شدند.

تدبیر و قدرت فرماندهی باعث شد تا در سریع‌ترین زمان ممکن، عملیات کربلای ۴ متوقف و عملیات کربلای ۵ به صورت وسیع و با غافلگیری کامل عراق در کمتر از ۲ هفته انجام شود. بنابراین، عملیات موفق و تاثیرگذار کربلای ۵ نتیجه‌ی عملیات کربلای ۴ بود.

برخلاف تبلیغات برخی رسانه‌های خارجی، آمار شهدای عملیات کربلای ۴ بر اساس اسناد موجود، کمتر از ۱۰۰۰ نفر است.

عملیات کربلای 4 به روایت هاشمی‌ رفسنجانی

خاطرات هاشمی‌رفسنجانی که در آن زمان جانشین فرمانده کل قوا بود نیز جالب است. او در خاطرات خود در سوم دی ١٣٦٥ که عملیات شروع می‌شد، نوشته است که آن روز به بوشهر می‌رفته و سپس گفته است:

مرحوم هاشمی نوشت: «مشخص نبود که آیا امشب حمله آغاز می‌شود یا نه. آقای سنجقی را به منطقه فرستادیم. نزدیک ساعت ده خبر آمد که عملیات با نام کربلای چهار شروع شده است؛ غافلگیر شدیم. فوری آقای (منصور) ستاری برای انتقال هاگ به منطقه حرکت کرد و به قرارگاه غرب و نیروی زمینی ارتش هم خبر دادیم.

محسن رضایی و محسن رفیق‌دوست تلفنی خبر از موفقیت اولیه دادند». هرچه زمان می‌گذشت، اوضاع بدتر می‌شد. هاشمی نوشته که در صبح چهارم دی برای نماز بیدار شده ولی از وضعیت میدان جنگ بی‌خبر بود: «امکان برقراری تماس تلفنی وجود نداشت. یک تماس مبهم از آقای رفیق‌دوست که گفت قبل از رسیدن آقای سنجقی خبری ندهیم، نگرانی ایجاد کرد و ابهام را بیشتر کرد… .

تلفنی اطلاع دادند که آقای سنجقی می‌آید و اخبار حمله را می‌آورد و گفتند به اهداف اولیه نرسیده‌اند. از تهران مکرراً از طرف بیت امام و مسئولان خبر می‌خواستند و تأخیر را به رسیدن پیک موکول می‌کردیم. بالاخره آقای سنجقی رسید و مشخص شد که به جز در دو یا سه محور موفقیتی نداشته‌ایم و قرار شد اسم عملیات را کربلای چهار و هدف را پاسخ به شرارت‌های اخیر عراق اعلام کنیم. کم‌کم روشن شد که از منطقه شلمچه و جزایر بوارین و ماهی عقب نشسته‌اند و از جنوب

“`

جزیره مینو که از آن عبور کرده بودند و سر پل مهمی که در آن سوی اروند به دست آورده بودند، حالا عقب‌نشینی کرده‌اند. آنها جزیره ام‌الرصاص را در اختیار دارند، اما گفته‌اند که در بیانیه‌ها به این موضوع اشاره نشود، چون هنوز اوضاع تثبیت نشده است.

با توجه به آمادگی و روحیه مثبت و امید زیادی که وجود دارد، تا این لحظه باید بگوییم که عملیات موفق نبوده و باید به فکر عملیات‌های دیگری باشیم… . حدود شصت گردان در حال فعالیت هستند و در حال حاضر تنها جزیره ام‌الرصاص و سر پل در جزیره ام‌اللبابی را در اختیار دارند و قرار است امشب از همان‌جا به سمت ساحل دشمن حرکت کنند. آقای رشید با این موضوع موافق نبود. ما بحثی کرده و به این نتیجه رسیدیم که اگر آنها نروند، ممکن است فردا دشمن بر سر ام‌الرصاص درگیر شوند و ما تحت فشار قرار بگیریم. در نهایت این نتیجه‌گیری که باید عملیات از همین امشب ادامه پیدا کند، به نظر فرماندهی سپاه بهتر است. گفته شد که فرماندهان لشکرها هم با این نظر موافق‌اند.

هاشمی در خاطراتش در پنجم دی نوشته:

«صبح زود مشخص شد که دیشب در ادامه عملیات، نتیجه‌ای به دست نیامده و ام‌الرصاص را هم خالی کرده‌اند. با اینکه دیشب اعلام کردند که می‌خواهند پیشروی کنند، دوباره به محل اولیه برگشته‌اند. این نشان می‌دهد که هماهنگی درستی وجود ندارد. به آیت‌الله خامنه‌ای اطلاع دادم که در نماز جمعه امروز، قبل از اینکه اطلاعات درست دریافت کنند، چیزی مطرح نکنند؛ چرا که این موضوع برایشان غیرمنتظره بود… .

دکتر هادی و دکتر روحانی به گردهمایی آمدند. آنها انتقاداتی از مدیریت عملیات داشتند. معمولاً در شرایط شکست، افراد بیشتر به درد و دل می‌پردازند. آمار مجروحان را ارائه دادند؛ نزدیک به سه یا چهار هزار نفر. در واقع، احتمالاً یک‌پنجم این تعداد هم شهید داشته‌ایم. آنها اعلام کردند که دشمن در منطقه به طور گسترده از بمب شیمیایی استفاده کرده است.

هاشمی در خاطراتش مربوط به دهم دی‌ماه 1365، آماری از شهدا و مجروحان از علی شمخانی ارائه می‌دهد و می‌نویسد: «آقای شمخانی درباره نتایج عملیات شکست‌خورده کربلای چهار اطلاعاتی ارائه داد؛ خیلی بدتر از آنچه تا به حال گفته بودند. نزدیک به هزار شهید و سه‌هزار و نهصد مفقودالاثر داشتیم که اکثراً باید آنها را شهید حساب کرد و حدود یازده هزار مجروح که تقریباً نصف آنها به طور سرپایی معالجه شده یا می‌شوند». البته آمارهای دیگری از شهدا و مجروحان این عملیات وجود دارد که بیشتر از آمار ذکرشده در خاطرات هاشمی است.

تهیه و گردآوری در مجله رضیم

بیشتر بخوانید